چرا زرشک را در رژیم غذایی قرار دهیم؟
آنچه در این مقاله می‌خوانیدزرشک گیاهی است که به‌صورت آب زرشک، دمنوش، خود گیاه و رب مصرف می‌شود. این گیاه برای سلامت قلب، تنظیم فشارخون، دیابت، کبد، لاغری و پریودی توصیه می‌شود.
زرشک که لقب الماس سرخ را یدک می‌کشد، فواید زیادی برای سلامت بدن انسان دارد از کاهش فشار خون، لاغری و کنترل قند تا افزایش سلامتی و طول عمر بشر. میوه گیاه زرشک جایگاه ویژه‌ای در میان ایرانیان و به‌خصوص آشپزی ایرانی دارد و از آن برای تهیه نوشیدنی، مربا و شربت استفاده می‌کنند. زرشک‌پلو یکی از محبوب‌ترین رسپی‌های ایرانی است که ایرانیان از خواص خوشمزه این دانه‌های ترش در آشپزی بهترین استفاده را می‌کنند. در ادامه با ما همراه باشید تا با خواص و فواید این گیاه خوشمزه و مفید بیشتر آشنا شوید.
در این مطلب توضیح می‌دهیم که زرشک چه خواصی دارد؟ آیا برای معده و کبد خوب است؟ کدام افراد نمی‌توانند از این گیاه دارویی استفاده کنند؟ نحوه استفاده از آن چگونه است؟
زرشک چیست؟
زرشک با نام انگلیسی barberry، گیاهی از گونه زرشکیان، با نام علمی Berberis vulgari فرم درختچه‌ای دارد و با ارتفاع متوسط ۴ متر، دارای ساقه‌های خاردار است. چوب ساقه آن به رنگ قهوه‌ای یا زرد با گل‌های زردرنگ و برگ‌های بیضی با دندانه‌های اره‌ای شکل است. میوه گیاه زرشک که استفاده دارویی و خوراکی دارد گوشتی، بیضی شکل، کوچک، با رنگ قرمز و مزه ترش است. علاوه‌بر میوه زرشک، از پوست، ریشه، ساقه و برگ گل این گیاه هم در طب سنتی استفاده زیادی می‌کنند.
طبع زرشک چیست؟
زرشک سرد است یا گرم؟ طبع این گیاه سرد و خشک است و افرادی که طبع سرد و خشک دارند (سوداوی‌ها) بهتر است کمتر آن را مصرف کنند. برعکس افرادی که طبع گرم و تر (دموی) دارند بهتر است برای تصفیه خون از این گیاه استفاده کنند. طبع زرشک برای افراد صفراوی و بلغمی چندان مناسب نیست. زعفران و مغزهایی مثل خلال بادام و پسته به‌عنوان مصلح زرشک عمل می‌کنند و نمونه آن را می‌توان در مرصع پلو ایرانی مشاهده کرد که ترکیب زرشک، زعفران و مغزها است.
خواص و فواید زرشک
زرشک خواص فراوانی برای بدن دارد و به‌خاطر وجود آنتی‌اکسیدان برای تقویت سیستم ایمنی و پیشگیری و درمان سرماخوردگی مفید است. در ادامه به برخی از خواص و فواید این گیاه می‌پردازیم.
۱. خواص زرشک سیاه
زرشک سیاه سرشار از پتاسیم است که به بازکردن عروق خونی کمک کرده و از بروز بیماری‌های قلبی عروقی و گرفتگی ماهیچه قلب جلوگیری می‌کند. افرادی که نارسایی قلبی دارند بهتر است روزانه سه فنجان آب زرشک یا شربت زرشک کوهی میل کنند. این کار باعث تقویت قلب شده و به درمان نارسایی‌های قلبی کمک می‌کند.
۲. خواص زرشک دم کرده
خواص زرشک دم‌کرده دست کمی از خواص خود گیاه به‌صورت خام ندارد. مصرف دمنوش یا زرشک دم کرده به تنظیم فشار خون و کاهش چربی کمک می‌کند. از دیگر خواص دم کرده آن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- تصفیه خون
- پاکسازی کلیه و کبد
- شفافیت پوست
- رفع جوش صورت
- لاغری و کاهش وزن
- رفع تشنگی و عطش
- تنظیم فشار خون
۳. خواص آب زرشک
مهمترین خواص آن عبارتند از:
- رفع تب
- تقویت سیستم ایمنی بدن
- کاهش اوره
- درمان بیماری صرع
- داروی ضدروماتیسم
- بهبود درد کمر
۴. خواص رب زرشک
رب زرشک تقریبا همان خواص و فواید میوه آن را دارد و برای درمان سنگ کلیه، سنگ کیسه صفرا، کاهش فشارخون، بهبود درد شکمی و درمان کم‌خونی توصیه می‌شود. افرادی که از جوش صورت و آفت دهان رنج می‌برند هم می‌توانند از خواص رب زرشک بهره‌مند شوند. مصرف این رب، چربی خون را پایین آورده و گوارش را هم بهتر می‌کند. به‌علاوه اینکه شکم را هم کوچک می‌کند. ویتامین ث در این رب به تقویت سیستم ایمنی بدن کمک می‌کند.
۵. خواص زرشک برای قلب
این گیاه دارای ماده‌ای به‌نام بربرین است که ریتم نامنظم قلب را تنظیم می‌کند. افراد مبتلا به آریتمی ضربان قلب بهتر است روزی یک تا دو لیوان آب زرشک میل کنند.
به بیماران قلبی توصیه می‌شود که آب زرشک مصرف کنند. نوشیدن آن باعث کاهش مقاومت عروقی شده و خاصیت ضد پرفشاری خونی دارد. از نظر مخصصان قلب و عروق، مصرف زرشک و آب زرشک برای درمان بیماری‌های قلبی، کلیوی و فشار خون مفید است و با افزایش فعالیت سیستم ایمنی، جذب آهن را بالا می‌برد.
۶. خواص زرشک برای فشار خون
آنتی اکسیدان و پلی‌فنول موجود در زرشک باعث بهبود جریان خون، کاهش فشارخون و رفع اختلالات خونی می‌شود. به‌همین دلیل طب سنتی بر مصرف زرشک در بیماران مبتلا به بیماری فشار خون تاکید دارد. کمی زرشک پاک شده را با آب جوش ترکیب کنید و اجازه دهید که مثل چای ۱۵ دقیقه دم بکشد و سپس میل کنید.
۷. خواص زرشک برای غلظت خون
مصرف زرشک، به‌خصوص زرشک پفکی باعث کاهش غلظت خون در افراد مبتلا به بیماری‌های قلبی عروقی می‌شود و از ایجاد لخته خون جلوگیری می‌کند.
آب زرشک بهترین رقیق‌کننده خون است که با کاهش غلظت خون باعث پایین‌آمدن فشارخون می‌شود. البته اگر هدف از مصرف زرشک برای غلظت خون و کاهش آن باشد باید بدون نمک مصرف شود. چرا که آب زرشک همراه با نمک، فشارخون را بالا می‌برد. بیمارانی که فشارخون پایین دارند، می‌توانند زرشک با نمک میل کنند.
۸. خواص و فواید زرشک برای دیابت و قند خون
از دیگر خواص زرشک می‌توان به کنترل قند خون در بیماران مبتلا به دیابت اشاره کرد. بربرین موجود در زرشک قند خون و کلسترول را کاهش داده و متابولیسم گلوکز را افزایش می‌دهد. بیماران دیابت نوع ۲ برای تنظیم قند خون بهتر است زرشک مصرف کنند.
مصرف زرشک برای قند خون مناسب است و با آنزیم‌های متابولیسم کربوهیدرات، قند خون را تنظیم می‌کند. از این رو می‌توان مصرف زرشک برای قند خون را جایگزین داروهای شیمیایی کرد.
۹. فواید زرشک برای کبد چرب
خاصیت ضدمیکروبی و ضدعفونی‌کنندگی زرشک برای تصفیه کبد مفید است. افرادی که دچار کبد چرب هستند، بهتر است از این گیاه دارویی استفاده کنند.
۱۰. خواص زرشک قرمز برای کبد
از خواص زرشک قرمز برای کبد می‌توان به تنظیم متابولیسم کبد اشاره کرد. مصرف زرشک قرمز باعث کاهش کلسترول و تصفیه خون می‌شود. به‌علاوه اینکه مصرف زرشک تازه یا آب زرشک گزینه خوبی برای درمان بیماری‌های کبدی، کبد چرب و اختلالات کبدی است. مصرف این میوه همراه با ادویه‌های گرم مثل سنبل‌الطیب و زعفران باعث پاکسازی کبد می‌شود و از بروز بیماری‌های کبدی جلوگیری می‌کند.
۱۱. خواص و فواید زرشک برای پریودی
آلکالوئید موجود در زرشک به رفع انقباضات رحمی بانوان در پریود کمک می‌کند. به‌علاوه اینکه، زرشک قاعده‌آور طبیعی است و برای خانم‌هایی که قاعدگی‌شان به‌تاخیر افتاده توصیه می‌شود. اما خانم‌های باردار نباید بدون مشورت پزشک سراغ مصرف زرشک بروند، چرا که احتمال سقط جنین دارد.
زیاده‌روی در مصرف آن ممکن است اثر سویی داشته باشد و نباید در دوران پریود مصرف شود. خانم‌هایی که دوره پریود آن‌ها عقب افتاده هم می‌توانند از خواص زرشک برای تنظیم دوران پریود بهره‌مند شوند.
۱۲. فواید زرشک برای لاغری
تنظیم سوخت‌وساز بدن به‌خاطر آنزیم‌های پروتئین کیناز و آدنوزین از دیگر خواص و فواید زرشک است که باعث کاهش وزن و لاغری می‌شود. مصرف زرشک سیاه به‌صورت خام و خوراکی باعث کاهش وزن مستمر در افراد می‌شود.
۱۳. فواید آب زرشک برای پوست
مصرف زرشک باعث کاهش التهاب پوستی، جوش و چین‌وچروک پوستی می‌شود. مصرف ماسک، دمنوش و آب زرشک برای خانم‌هایی که به‌دنبال پوست صاف و شاداب هستند، توصیه می‌شود.
۱۴. خواص زرشک سیاه برای پوست
زرشک گیاهی است که برای شادابی پوست بسیار توصیه می‌شود. به‌خصوص زرشک سیاه که برای پوست‌های چرب مناسب است و وظیفه آن کنترل تولید سبوم پوست است. علاوه بر مصرف زرشک به‌صورت خوراکی می‌توانید برای پیشگیری از جوش، آکنه و التهابات پوستی و کنترل چربی پوست از ماسک زرشک سیاه برای پوست استفاده کنید تا چربی پوست را کنترل کنید.
۱۵. خواص زرشک برای کرونا
ضدالتهاب و ضدباکتری بودن زرشک کافی است تا گزینه مناسبی برای پیشگیری و درمان بیماری کرونا باشد. البته حواستان باشد که پیش از مصرف زرشک حتما با پزشک متخصص یا دکتر طب سنتی درباره آن مشورت کنید.
۱۶. خواص زرشک برای سرطان
مصرف زرشک نقش تاثیرگذاری در پیشگیری و درمان سرطان پستان در خانم‌ها دارد؛ به‌علاوه اینکه آنتی‌اکسیدان و بربرین موجود در این گیاه از رشد سلول‌های سرطان جلوگیری می‌کند. مصرف زرشک برای بیماران مبتلا به سرطان روده و دستگاه گوارش نیز مفید است.
۱۷. خواص و فواید زرشک برای اسهال
خاصیت ضدمیکروبی و ضدعفونی‌کنندگی زرشک با دفع عفونت بدن و رفع باکتری‌ها برای پیشگیری و درمان اسهال مفید است. سندروم روده تحریک پذیر هم با مصرف زرشک بهتر می‌شود. البته خاطرنشان می‌کنیم که در صورت ابتلا به چنین مشکلاتی حتما پیش از مصرف زرشک با پزشک متخصص یا دکتر طب سنتی مشورت کنید.
۱۸. زرشک برای زخم معده
مصرف دمنوش زرشک در طب سنتی برای درمان خانگی زخم معده، ورم معده، زخم معده و اسهال خونی توصیه می‌شود. البته مصرف زرشک برای زخم معده در خانم‌های باردار توصیه نمی‌شود، چرا که در بلندمدت اجازه جذب ویتامین ب را به بدن نمی‌دهد و مشکلات روده و معده ایجاد می‌کند.
۱۹. خواص زرشک در طب سنتی
طب سنتی تاکید زیادی بر خواص زرشک برای سلامت بدن دارد. از فواید و خواص بی‌نظیر زرشک در طب سنتی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- کاهش وزن
- درمان سنگ کلیه
- درمان کبد گرم و کبدچرب
- ازبین‌بردن جوش و التهاب پوستی
- تصفیه کلیه
- کاهش حرارت بدن
- کاهش ریسک سکته قلبی
- پیشگیری از عفونت
- کاهش التهاب
- بهبود سینوزیت، برونشیت ریه، و گلو درد و گرفتگی بینی
- درمان اسهال، مشکلات گوارشی و سوهاضمه
- درمان عفونت قارچی
- کنترل فشارخون بالا
- کاهش کلسترول
موارد مصرف زرشک
زرشک را به‌شکل‌های مختلفی از جمله میوه خام، پخته، دمنوش، شربت، مربا و رب زرشک مصرف می‌کنند. خاصیت ض باکتریایی و ضدقارچی زرشک از بروز عفونت‌های قارچی و باکتریایی در بدن جلوگیری می‌کند. از دیگر موارد مصرف زرشک می‌توان به درمان عفونت دستگاه ادراری، مثانه، دستگاه گوارش و بهبود التهاب و عفونت‌ها اشاره کرد.
نحوه مصرف زرشک
زرشک را می‌توان به‌شکل تازه یا خشک‌شده در غذا ریخت یا به‌عنوان دمنوش و چای میل کرد. سس، ژله و آب‌میوه از دیگر شکل‌های مصرف زرشک هستند. شکل دیگر مصرف زرشک استفاده به صورت ماسک است. مقدار لازم از میوه زرشک را با آب تمیز بشویید و اجازه دهید ۲۴ ساعت در آب خیس بخورد. بعد آب را خالی کرده و در مخلوط کن بریزید تا خوب مخلوط شود. حالا ترکیب را صاف کرده و در بطری در یخچال نگهداری کنید. هر چند روز یک‌بار روی پوست بمالید.
اگر نحوه مصرف زرشک برای شما به‌شکل جوشانده است، باید مقداری از پوست ریشه، ساقه یا میوه زرشک را با یک لیتر آب به مدت ۱۰ دقیقه بجوشانید. سپس جوشانده را صاف کرده و همراه عسل روزی سه لیوان بین وعده غذا میل کنید. برای اینکه پوستی روشن و شفاف داشته باشید هر ۶ ساعت یک‌بار دو قاشق شربت زرشک میل کنید و منتظر تاثیر جادویی این شربت روی محوشدن جوش‌های صورت باشید.
آب زرشک را چه موقع بخوریم؟
میزان و اندازه و زمان مصرف آب زرشک بسته به مشکل و نیاز بدن فرق می‌کند. برای مثال بیماران کبدی باید روزانه یک لیوان آب زرشک را به صورت ناشتا و یک لیوان آب زرشک هم شب‌ها قبل خواب میل کنند. اگر آب زرشک برای لاغری و کاهش وزن باشد باید روزانه ۳ لیوان آب زرشک مصرف کنید.
مضرات زرشک
به نقل از verywellhealth اگر عصاره برگ و پوست زرشک بدون محدودیت مصرف شود، ممکن است ایجاد مسمومیت کند. زیاده‌روی در مصرف زرشک هم مضراتی دارد و احتمال تهوع، شوک، کاهش فشارخون، خون دماغ، کاهش ضربان قلب و آسیب کلیوی به‌دنبال دارد. بنابراین برای پیشگیری از مضرات زرشک بهتر است قبل مصرف حتما با متخصص مشورت کنید. از دیگر مضرات زرشک می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- کاهش فشارخون و افزایش تاثیر داروهای فشارخون
- کاهش تاثیر داروهای رقیق‌کننده خون
- اختلال کبدی در کودکان کم‌سن
- افزایش تاثیر آنتی‌هیستامین
- تداخل با تاثیر آنتی‌بیوتیک‌ها
- تداخل با داروهای دیابت
- تشدید یرقان و زردی در نوزادان
- احتمال سقط جنین در زنان باردار
- احتمال نفخ در صورت زیاده‌روی
- تشدید سرفه و مشکلات گوارشی
اگر بعد ار مصرف زرشک دچار عوارض جانبی شدید، بهتر است با متخصص طب سنتی مشورت کنید.
مضرات آب زرشک
طبع سرد و خشک آب زرشک در بلندمدت تاثیر معکوس روی کبد می‌گذارد. از دیگر مضرات آب زرشک می‌توان به سستی مفاصل، سنگینی پلک‌ها، خواب‌آلودگی، کم‌حوصلگی، خمیازه، سستی زبان و بدن اشاره کرد. مصرف آب زرشک و زعفران در بارداری به‌خصوص در ماه‌های اول ریسک سقط جنین دارد. به‌علاوه اینکه برای دوران شیردهی هم مصرف آب زرشک مضر است.
مضرات آب زرشک برای کبد
اختلال کبد و تشدید یرقان و زردی از مضرات آب زرشک برای کبد هستند. سالمندان و افراد بالای ۶۵ سال باید در مصرف زرشک احتیاط کنند و بدون مشورت با متخصص تغذیه و پزشک متخصص هرگز سراغ مصرف آب زرشک نروید. بیماران دیابتی که دارو مصرف می‌کنند هم در معرض مضرات آب زرشک برای کبد هستند.
زرشک برای کودکان
مصرف زرشک برای کودکان و نوزادان مناسب نیست. چرا که احتمال ایجاد اختلالات کبدی در کودکان را به دنبال دارد. به‌علاوه اینکه مصرف زرشک برای نوزادان باعث تشدید بیماری زردی می‌شود.
موارد احتیاط و منع مصرف زرشک
درست است که زرشک گیاهی سرشار از ویتامین‌های مختلف و مفید برای سلامت بدن است اما زیاده‌روی در مصرف آن مانند هر خوراکی دیگری عوارض دارد. موارد احتیاط و منع مصرف زرشک عبارتند از خردسالان و خانم‌های باردار.
کودکان نباید در مصرف زرشک زیاده‌روی کنند؛ چرا که باعث اختلال کبد و تشدید زردی در آن‌ها می‌شود. از دیگر موارد احتیاط و منع مصرف زرشک خانم‌های باردار و شیرده هستند؛ چرا که مصرف زیاد زرشک باعث انقباض رحمی شده و سقط جنین را تشدید می‌کند.
نتیجه گیری و راهنمای مراجعه به پزشک
زرشک گیاهی با خواص درمانی بیشمار، سم‌زدای قوی و آرام‌بخش طبیعی است که سرشار از ویتامین ب، ث و مواد مغذی است که به‌صورت عصاره، دمنوش یا جوشانده و شربت خوراکی یا به‌صورت موضعی و ماسک قابل استفاده است. از فواید زرشک می‌توان به کنترل قند خون، پایین‌آوردن فشارخون، پاکسازی کبد چرب و تقویت سیستم ایمنی بدن اشاره کرد. البته زیاده‌روی در مصرف زرشک و آب زرشک در بلندمدت خطرات و مضراتی برای بدن انسان به‌دنبال دارد و ممکن است باعث اختلال در عملکرد کبد و معده شود.
به‌علاوه اینکه خانم‌های باردار به‌هیچ‌وجه بدون مشورت با متخصص یا دکتر طب سنتی نباید سراغ مصرف زرشک بروند؛ چرا که به‌خاطر انقباضات رحمی خطر سقط جنین به‌دنبال دارد. مصرف زرشک در دوران پریود مجاز نیست، زیرا قاعده‌آور است. برای اینکه با میزان و نحوه مصرف زرشک آشنا شوید می‌توانید از مشاوره تلفنی با دکتر طب سنتی کمک بگیرید. دکتر طب سنتی با معاینه و تعیین طبع بدن فرد می‌تواند میزان و نحوه مصرف زرشک را مشخص کند.