گیاه اسطوخودوس یا لاوندر (به انگلیسی Lavender) یکی از گیاهان باستانی معروف در طب سنتی است که آن را با دو ویژگی خاص می‌شناسند: عطر و رنگی که دارد.

کلمه اسطوخودوس از ریشه لاتین “lavare” گرفته‌شده‌است که معنای لغوی آن “شستن یا پاک‌کردن” است. اولین استفاده ثبت‌شده از اسطوخودوس به مصر باستان بازمی‌گردد. در آنجا از روغن این گیاه دارویی برای پروسه مومیایی کردن استفاده می‌کردند.

از آن زمان به بعد، از گیاه اسطوخودوس‌ در مناطق دیگری نظیر ایران، یونان و روم باستان نیز استفاده شد. این تمدن‌ها از این گیاه دارویی به‌عنوان یک ماده خوشبوکننده در حمام استفاده می‌کردند. اعتقادات آن‌ها بر این بود که اسطوخودوس به پاک‌سازی جسم و ذهن کمک می‌کند.

در این مطلب به شما توضیح می‌دهیم که این گیاه چیست؟ چه کاربردی دارد؟ برای درمان چه مشکلاتی از آن استفاده می‌شود؟ چگونه باید از آن استفاده کرد؟ اشکال مختلف آن چیست و کدام افراد نباید از آن استفاده کنند؟

اسطوخودوس چیست؟

اسطوخودوس یک گیاه گل‌دار از خانواده نعنائیان است که به رایحه شیرینی که دارد شناخته می‌شود. این گیاه یک درختچه کوچک همیشه‌سبز است که برگ‌های آن رنگ بنفش ملایمی دارند.

اعتقاد بر این است که این گیاه بومی مدیترانه، خاورمیانه و هند است و قدمت آن به بیش از ۲۵۰۰ سال می‌رسد. در زمان‌های قدیم، این گیاه دارویی را به‌عنوان یک گیاه مقدس می‌شناختند و از آن برای شاداب‌شدن و خوشبو‌کردن مو و لباس استفاده می‌کردند.

طبع اسطوخودوس در طب سنتی

آیا شما هم می‌خواهید بدانید که اسطوخودوس گرم است یا سرد؟ از دیدگاه طب سنتی این گیاه دارویی گیاهی با طبع گرم و خشک در نظر گرفته می‌شود؛ بنابراین اگر طبعتان سرد و مرطوب است، این گیاه اثرات درمانی زیادی برای شما دارد. البته این گیاه برای تمامی طبع‌ها مناسب است و برای افرادی با طبع گرم، مقادیر کمتر آن تجویز می‌شود.

خواص اسطوخودوس

کتاب‌های گیاهی سنتی و مطالعات تحقیقاتی به طور یکسان نقش اسطوخودوس‌ را به‌عنوان یک گیاه بسیار مفید برای سلامتی تایید کرده‌‌اند. به این دلیل است که این گیاه حاوی ترکیبات شیمیایی مختلفی است که تاثیر مثبتی بر بدن می‌گذارند.

برخی از این ترکیبات شامل فلاونوئیدها (که در سبزی‌ها و میوه‌ها نیز یافت می‌شوند) و کومارین هستند. هر دوی این ترکیبات اثرات ضدالتهابی و آنتی‌اکسیدانی دارند.

۱. اسطوخودوس و فشارخون

فشار خون بالا فشار زیادی به قلب وارد می‌کند و خطر بروز عوارضی نظیر سکته مغزی و حمله قلبی را افزایش می‌دهد. در سال ۲۰۱۷ یک مطالعه کوچک روی ۴۰ نفر که جراحی قلب باز داشتند انجام شد. این افراد پس از عمل، اسانس (روغن ضروری) اسطوخودوس رقیق‌شده را استنشاق کردند و فشارخون و ضربان قلب آن‌ها کاهش پیدا کرد. البته برای این که خواص این گیاه دارویی برای فشارخون تایید شود به آزمایش‌های بیشتری نیاز است.

۲. اسطوخودوس برای مو

اسطوخودوس رشد مو را تا حد زیادی تحریک می‌کند. این گیاه همچنین دارای خواص ضدمیکروبی هست که از رشد باکتری‌ها و قارچ‌ها روی پوست سر جلوگیری می‌کند. به این معناست که استفاده از روغن این گیاه دارویی می‌تواند یک درمان مناسب برای کاهش خارش و خشکی پوست سر و مبارزه با شوره سر باشد. اگر قصد استفاده از این گیاه دارویی برای شوره سر را دارید، روغن آن را به‌صورت موضعی روی پوست سر استعمال کنید.

۳. اسطوخودوس برای سرماخوردگی

یکی از خواص زیاد جست‌وجوشده این گیاه دارویی تاثیر آن روی درمان سرماخوردگی است. این گیاه دارویی به روش‌های گوناگونی علائم سرماخوردگی را تسکین می‌دهد. خواص ضدالتهابی دارد و به بهبود سریع سرفه، گلودرد و آبریزش بینی کمک می‌کند.

می‌توانید چند قطره روغن ضروری اسطوخودوس‌ را به یک وان آب گرم اضافه کنید، در وان بنشینید و نفس عمیق بکشید. بخار حمام باعث می‌شود فضا با عطر قدرتمند این گیاه دارویی پر شود و به شما کمک می‌کند که احساس بهتری داشته باشید.

۴. اسطوخودوس برای خواب

به نقل از medicalnewstoday برخی از مطالعات نشان می‌دهند که این گیاه دارویی می‌تواند سطح ملاتونین بدن را بهبود بخشد و باعث شود که خواب شبانه بهتری داشته باشید.

۵. اسطوخودوس برای پوست

بر اساس یک تحقیق صورت‌گرفته در سال ۲۰۱۷ اگر از آکنه، اگزما یا التهاب پوست رنج می‌برید استعمال روغن اسطوخودوس روی نواحی آسیب‌دیده به درمان لکه‌ها و کاهش التهاب کمک شایانی می‌کند. اما استفاده مستقیم از روغن ضروری روی پوست می‌تواند سبب سوزش و تحریک پوست شود؛ بنابراین بهتر است آن را با آب یا روغن حامل رقیق کنید.

۶. اسطوخودوس و پسرزایی

گرم‌کردن رحم نقش بسزایی در پسردار شدن دارد. حداقل ۲ هفته قبل از آمیزش جنسی به‌منظور باردارشدن، دم‌نوش اسطوخدوس و رازیانه میل کنید. همچنین برای تاثیر بهتر قبل از خواب، با یک روغن اسطوخدوس، شکمتان را ماساژ دهید.

۷. اسطوخودوس و پروستات

آروماتراپی با روغن ضروری اسطوخودوس‌ به دلیل اثرات تسکین‌دهنده‌ای که دارد، می‌تواند برای درمان انواع بیماری‌ها خصوصاً بزرگی پروستات و بیماری‌های مرتبط با پروستات موثر باشد.

برای بهره‌مندی از خواص اسطوخودوس برای مردان، بهتر است روغن ضروری این گیاه دارویی را با لیمو، گریپ‌فروت، ریحان، زنجبیل، علف لیمو، نعناع، رزماری و ترنج ترکیب کنید.

۸. اسطوخودوس و سرگیجه

روغن اسطوخودوس همچنین می‌تواند سرگیجه را تسکین دهد و باعث شود احساس آرامش بیشتری داشته باشید. برای تسکین سریع سرگیجه، می‌توانید چند قطره روغن این گیاه دارویی را به‌آرامی با انگشت بر روی پوستتان پخش کنید، آن را روی بالش خود اسپری کنید، یا مقداری از آن را در دستگاه خوشبوکننده هوا قرار دهید.

۹. اسطوخودوس و سنگ کلیه

اگر چه روغن اسطوخودوس نمی‌تواند به طور مستقیم باعث کاهش سنگ کلیه و شیوع آن شود، اما تا حد زیادی به آرامش بدن و ذهن کمک می‌کند. داشتن آرامش می‌تواند به مقابله با درد ناشی از سنگ کلیه کمک کند.

۱۰. اسطوخودوس و سروتونین

سروتونین که به‌عنوان هورمون شادی هم شناخته می‌شود، نقش مهمی در کاهش استرس و اضطراب دارد. اسطوخودوس‌ گیاهی است که به افزایش سروتونین در بدن کمک می‌کند.

بسیاری از محققان مصرف این گیاه دارویی را برای کاهش استرس توصیه می‌کنند. درصورتی‌که قصد مصرف این گیاه دارویی برای درمان استرس را دارید، بهتر است از محصولات خوراکی اسطوخودوس (از جمله دم‌نوش) استفاده کنید. همچنین استنشاق روغن این گیاه دارویی به‌عنوان آروماتراپی، می‌تواند علائم استرس، اضطراب و افسردگی را کاهش دهد.

۱۱. اسطوخودوس و صرع

اگر تشنج‌های صرع به دلیل استرس ایجاد شده‌باشند، استفاده از برخی از روغن‌های ضروری نظیر اسطوخودوس سبب آرامش و کاهش تشنج می‌شود. دیگر روغن‌های آرام‌بخش عبارت‌اند از: یاس، یلانگ یلانگ و بابونه.

۱۲. اسطوخودوس و نفخ

اسطوخودوس‌ ضدنفخ است و یک گیاه موثر در درمان اختلالات گوارشی در نظر گرفته می‌شود. روغن این گیاه دارویی یکی از مواد مفید برای هضم غذا است؛ زیرا حرکت غذا در روده را افزایش می‌دهد. این روغن همچنین تولید شیره معده و صفرا را تحریک می‌کند؛ به همین خاطر برای درمان سوء‌هاضمه، معده‌درد، کولیک، نفخ، استفراغ و اسهال استفاده می‌شود.

۱۳. اسطوخودوس و دیابت

برخی از آزمایش‌های حیوانی نشان دادند که روغن ضروری اسطوخودوس‌ به تعادل سطوح بالای قند خون و محافظت در برابر استرس اکسیداتیو (که سبب بروز عوارض جانبی در افراد مبتلا به دیابت می‌شود) کمک می‌کند.

۱۴. اسطوخودوس و غلظت خون

یکی از فواید اسطوخودوس‌ برای بدن، سلامت قلب و عروق است. این گیاه دارویی باعث کاهش غلظت خون شده و از لخته‌شدن خون در رگ‌ها پیشگیری می‌کند.

۱۵. اسطوخودوس برای لاغری

این گیاه دارویی می‌تواند نقش کلیدی در کاهش وزن به روشی سالم داشته باشد. افرادی که قصد کاهش وزن دارند باید خواب شبانه خوبی داشته باشند، استرس را به حداقل برسانند و روحیه خوبی داشته باشند. این گیاه دارویی به شما در رسیدن به تمام این اهداف کمک می‌کند.

۱۶. اسطوخودوس برای رحم

خواص اسطوخودوس برای زنان بی‌شمارند. یکی از این خواص کمک به حفظ سلامت رحم است. تحقیقات نشان داده‌اند که آویشن، اسطوخودوس، مریم‌گلی و مرزنجوش همگی در بهبود سلامت رحم، تنظیم قاعدگی و تسکین درد لگن موثرند.

نحوه مصرف اسطوخودوس

اگر برای شما هم سوال پیش‌آمده که اسطوخودوس را چگونه مصرف کنیم، در این قسمت به رایج‌ترین روش‌های مصرف آن پرداخته‌ایم. همان‌طور که گفته‌شد از این گیاه می‌توان به‌صورت خوراکی، موضعی و استنشاقی استفاده کرد.

بسته به بیماری‌ای که دارید باید از یکی از روش‌های گفته‌شده استفاده کنید تا این گیاه دارویی بیشترین اثرگذاری را داشته باشد.

اسطوخودوس را چگونه دم کنیم؟

درست‌کردن چای یا دم‌نوش اسطوخودوس بسیار ساده است. برای این کار کافی است که مراحل زیر را دنبال کنید:

1. ابتدا ۱ لیوان آب را بجوشانید.
2. در مرحله بعدی ۴ قاشق‌چایخوری از جوانه‌های تازه این گیاه دارویی را در یک صافی چای بگذارید.
3. صافی چای و آب را در یک فنجان چایخوری قرار دهید.
4. اجازه دهید ۱۰ دقیقه دم بکشد.
5. حالا از دم‌نوشی که درست کرده‌اید لذت ببرید.

عوارض و مضرات اسطوخودوس

هنگام مصرف خوراکی: اسطوخودوس‌ یک گیاه بی‌خطر است که بیشتر در طبخ غذا از آن استفاده می‌شود. زمانی که این گیاه دارویی به‌عنوان دارو مصرف شود، احتمال این که سبب بروز عوارض جانبی شدید شود خیلی پایین است. اما برخی از عوارض جانبی ممکن این گیاه شامل یبوست، اسهال و سردرد هستند.

هنگام استعمال روی پوست: استعمال این گیاه دارویی روی پوست معمولاً بی‌خطر است؛ اما گاهی می‌تواند سبب تحریک پوست شود.

هنگام استنشاق: روغن ضروری این گیاه دارویی معمولاً ایمن و بی‌خطر است و می‌توان تا ۱۲ هفته به‌صورت متمادی از آن برای آروماتراپی استفاده کرد.

برخی از عوارض جانبی ممکن این گیاه شامل یبوست، اسهال و سردرد هستند.

ارزش غذایی اسطوخودوس

در جدول زیر می‌توانید ارزش غذایی این گیاه را مشاهده کنید.

مواد مغذی	ارزش غذایی اسطوخودوس برای ۰.۵ فنجان (۱۱۳ گرم)
کالری	۲۷۰
چربی کل	۱۷g
کلسترول	۹۵mg
سدیم	۶۵mg
کربوهیدرات‌ها	۲۴g
پروتئین	۵g
کلسیم	۱۹۵mg
آهن	۰.۴mg
ویتامین A	۲۲۵μg

اشکال مختلف اسطوخودوس

این گیاه دارویی در اشکال مختلفی در دسترس است که هر یک از اشکال آن برای یکی از اهداف درمانی مناسب‌اند:

۱. برگ و گل گیاه

شکل اصلی اسطوخودوس، گیاهی با گل‌هایی به رنگ بنفش روشن است که رایحه‌ای آرام‌بخش و بسیار خوشایند دارد. می‌توانید جوانه‌های این گیاه دارویی را برای خوش‌طعم کردن غذا یا برای اهداف درمانی به غذاهایتان اضافه کنید، از آن‌ها در پات‌پوری استفاده کنید یا آن‌ها را در چای دم کنید. حتی می‌توانید آنها را خشک کنید و برای خوشبو کردن لباس‌هایتان آن‌ها را در کمد لباس‌تان قرار دهید.

۲. عرق اسطوخودوس

یکی از اشکال این گیاه دارویی که در طب سنتی زیاد سفارش شده‌است، عرق اسطوخودوس است. این عرق سرشار از آنتی‌بیوتیک بوده و در درمان اگزما، بیماری های پوستی‌، جوش‌های پوستی، جای آکنه و جای نیش حشرات تاثیر بسزایی دارد.

۳. قطره اسطوخودوس

یکی از رایج‌ترین اشکال گیاه اسطوخودوس اسانس، قطره یا روغن ضروری آن است. روغن ضروری این گیاه دارویی به‌صورت آماده در بازار موجود است. هر زمانی که نیاز به آرامش داشتید می‌توانید چند قطره از آن را در خوشبوکننده هوا بریزید یا بطری آن را بو کنید و نفس عمیق بکشید.

همچنین می‌توانید کمی از این قطره را در هوا اسپری کنید تا اثرات معجزه‌آسای آن روی بهبود خلق‌وخو را ببینید.

۴. روغن اسطوخودوس

روغن اسطوخودوس‌ با خیساندن جوانه‌های این گیاه دارویی در یک روغن حامل (همچون روغن‌زیتون یا نارگیل) طی مدت‌زمان حداقل یک هفته ایجاد می‌شود. در محصول نهایی، روغن این گیاه دارویی باید فقط ۰.۵ تا ۲ درصد از مقدار کل روغن را تشکیل دهد.

این روغن برای بهبود مشکلات پوستی استفاده می‌شود. برای این که یک روغن اسطوخودوس با کیفیت بالا را خریداری کنید، به دنبال محصولی باشید که بدون مواد افزودنی یا رایحه مصنوعی باشد. برای تشخیص اصل و باکیفیت بودن، حتماً آن را بو کنید! یک روغن باکیفیت باید بوی قوی‌ای داشته باشد.

۵. شربت اسطوخودوس

شربت اسطوخودوس یک شربت کاملا گیاهی است که ترکیبی از این گیاه به همراه چند گیاه آرامش‌بخش دیگر است. از جمله فواید این شربت می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• دفع کننده سودا
• بهبود علائم افسردگی
• مزاج افراد با طبع سرد را تعدیل می‌کند.
• کاهش مشکلات عصبی
• کاهش استرس
• بهبود مشکلات گوارشی ناشی از اضطراب

۶. دم‌نوش اسطوخودوس

چای یا دم‌نوش این گیاه دارویی نیز خواص تسکین‌دهنده و درمانی دارد. معمولاً به افرادی که از اضطراب و استرس رنج می‌برند توصیه می‌شود که دم‌نوش اسطوخودوس مصرف کنند.

۷. پودر اسطوخودوس

از پودر این گیاه دارویی می‌توان برای طعم‌دادن به کیک، بیسکویت و انواع دسرها استفاده کرد. همچنین می‌توان آن را به لوسیون‌ها و کرم‌های پوست و شامپو مو اضافه کرد.

۸. پماد اسطوخودوس

اگر زخم دارید یا پوستتان خیلی خشک است می‌توانید کرم، لوسیون یا پماد این گیاه دارویی را امتحان کنید که معمولاً با روغن‌های غلیظ‌تر (مانند روغن نارگیل) یا موم (مانند موم زنبورعسل یا سویا) ساخته می‌شود. می‌توانید این کرم‌ها، لوسیون‌ها یا پمادها را بخرید یا خودتان آن‌ها را بسازید.

۹. تونر

پس از شستشوی پوست، برای پاک‌سازی باقیمانده مواد چرب یا آرایشی، از تونر این گیاه دارویی استفاده می‌شود. این تونر پوست را کاملاً تمیز می‌کند و از مسدودشدن منافذ پوستی جلوگیری می‌کند. به‌علاوه حاوی مرطوب‌کننده‌هایی است که به حفظ رطوبت پوست کمک می‌کنند و پوست را شاداب، نرم و لطیف می‌کنند.

تداخل دارویی با اسطوخودوس

داروهای آرام‌بخش (داروهای تضعیف‌کننده CNS) با اسطوخودوس تداخل دارند. این گیاه دارویی ممکن است باعث خواب‌آلودگی و کندی تنفس شود. برخی از داروهای آرام‌بخش نیز سبب بروز اثراتی شبیه این گیاه می‌شوند.

به همین خاطر مصرف این گیاه دارویی به همراه این داروها ممکن است باعث مشکلات تنفسی یا خواب‌آلودگی بیش از حد شود.

نتیجه‌گیری و راهنمای مراجعه به پزشک

اسطوخودوس‌ یک گیاه با خواص درمانی معجزه‌آسا و بی‌نظیر است. این گیاه برای درمان انواع گسترده‌ای از بیماری‌ها استفاده می‌شود. اما ازآنجایی‌که مصرف زیاد از حد هیچ‌چیزی توصیه نمی‌شود، بهتر است هر سوالی که در مورد دوز مناسب و زمان مصرف این گیاه دارویی دارید را از دکتر طب سنتی بپرسید. دکتر طب سنتی با دانش بالا در زمینه گیاهان دارویی، به‌خوبی شما را راهنمایی می‌کند.