فقر آهن در کودکان یکی از مشکلات شایع تغذیه‌ای است که می‌تواند تأثیرات منفی بر رشد جسمی و ذهنی آنها داشته باشد. آهن برای تولید هموگلوبین (پروتئینی که اکسیژن را در خون حمل می‌کند) ضروری است. کمبود آهن می‌تواند به کم‌خونی و مشکلات دیگر منجر شود. در اینجا به عوامل خطر ابتلا به فقر آهن در کودکان اشاره شده است:
1. رژیم غذایی ناکافی
- کودکانی که رژیم غذایی آنها کم‌فیبر و فاقد منابع کافی آهن است، بیشتر در معرض خطر فقر آهن قرار دارند. منابع غنی از آهن شامل گوشت قرمز، ماهی، تخم‌مرغ، و حبوبات هستند.
- عدم مصرف آهن کافی از منابع حیوانی: آهن موجود در گوشت (آهن هِم) به‌مراتب بهتر از آهن موجود در منابع گیاهی جذب می‌شود. بنابراین، کودکان که گوشت کافی مصرف نمی‌کنند ممکن است با کمبود آهن مواجه شوند.
2. رشد سریع
- کودکان در دوران رشد سریع، به‌ویژه در سال‌های اول زندگی و دوران نوجوانی، نیاز بیشتری به آهن دارند. اگر در این دوران آهن کافی دریافت نکنند، به‌ویژه در ترکیب با افزایش حجم خون، ممکن است به فقر آهن دچار شوند.
3. نوزادان نارس یا کم‌وزن
- نوزادانی که زودرس یا با وزن کم متولد می‌شوند، ذخایر آهن کافی در بدن خود ندارند و بیشتر در معرض خطر فقر آهن هستند. ذخایر آهن بدن نوزاد در سه ماهه آخر بارداری تکمیل می‌شود، بنابراین نوزادان نارس زمان کافی برای ایجاد ذخایر آهن کافی ندارند.
4. تغذیه انحصاری با شیر مادر یا شیر خشک فقیر از آهن
- اگرچه شیر مادر منبع مناسبی از مواد مغذی است، اما مقدار آهن در آن محدود است. بنابراین، کودکانی که به مدت طولانی تنها با شیر مادر تغذیه می‌شوند (بدون مکمل‌های آهن) ممکن است در معرض کمبود آهن قرار بگیرند.
- همچنین، کودکانی که از شیر خشک بدون آهن کافی تغذیه می‌شوند، ممکن است آهن کافی دریافت نکنند.
5. مصرف زیاد شیر گاو
- شیر گاو می‌تواند باعث کاهش جذب آهن از غذاهای دیگر شود و همچنین ممکن است در برخی کودکان باعث تحریک روده و خونریزی خفیف شده که منجر به از دست دادن آهن می‌شود. مصرف زیاد شیر گاو به‌ویژه در کودکان زیر یک سال ممکن است خطر ابتلا به فقر آهن را افزایش دهد.
6. قاعدگی در دختران نوجوان
- دختران نوجوان که قاعدگی را شروع کرده‌اند، به‌ویژه اگر خونریزی شدیدی دارند، به دلیل از دست دادن خون بیشتر ممکن است به کمبود آهن دچار شوند. در این سنین، رشد سریع و تغییرات هورمونی نیز نیاز به آهن را افزایش می‌دهد.
7. بیماری‌های گوارشی
- برخی بیماری‌های گوارشی مانند بیماری سلیاک، التهاب روده (کرون و کولیت اولسراتیو) یا سایر اختلالات جذب می‌توانند مانع جذب مناسب آهن شوند و به فقر آهن منجر شوند.
8. سابقه خانوادگی کم‌خونی
- کودکانی که دارای سابقه خانوادگی کم‌خونی یا مشکلات جذب آهن هستند، بیشتر در معرض خطر فقر آهن قرار دارند. برخی از شرایط ژنتیکی ممکن است بر توانایی بدن در استفاده یا جذب آهن تأثیر بگذارند.
9. مصرف ناکافی ویتامین C
- ویتامین C به جذب آهن کمک می‌کند. کودکانی که به مقدار کافی ویتامین C دریافت نمی‌کنند، ممکن است دچار مشکل در جذب آهن شوند. منابع غنی از ویتامین C شامل پرتقال، فلفل دلمه‌ای، توت‌ها و سبزیجات برگ‌دار هستند.
10. مصرف غذاهای فقیر از آهن
- مصرف بیش از حد غذاهای فرآوری‌شده و کم‌مغذی مانند غذاهای فست‌فود، چیپس و نوشیدنی‌های شیرین می‌تواند به کاهش دریافت آهن و مواد مغذی ضروری منجر شود. چنین رژیم‌هایی اغلب فاقد آهن و مواد مغذی کلیدی هستند که برای رشد کودک ضروری‌اند.
پیشگیری و مدیریت فقر آهن در کودکان
- رژیم غذایی متعادل و غنی از آهن: مصرف منظم منابع غنی از آهن مانند گوشت قرمز، تخم‌مرغ، ماهی، و حبوبات توصیه می‌شود. همچنین، همراه کردن غذاهای حاوی آهن با مواد غذایی حاوی ویتامین C (مانند مرکبات) به افزایش جذب آهن کمک می‌کند.
- مکمل‌های آهن: در صورتی که کودک در معرض خطر فقر آهن قرار دارد یا پزشک کمبود آهن را تشخیص داده است، ممکن است مکمل‌های آهن توصیه شود. با این حال، همیشه قبل از مصرف مکمل‌ها با پزشک مشورت کنید.
- محدود کردن مصرف شیر گاو: کودکان زیر یک سال نباید شیر گاو مصرف کنند. پس از یک سالگی نیز، باید میزان مصرف شیر گاو محدود و با غذاهای غنی از آهن ترکیب شود.
- پیگیری وضعیت سلامت کودک: بررسی‌های منظم پزشکی می‌تواند به تشخیص زودهنگام کمبود آهن و مشکلات مرتبط با تغذیه کمک کند. آزمایش خون می‌تواند نشان دهد که آیا کودک شما به کمبود آهن مبتلا است یا خیر.
نتیجه‌گیری
کودکان به‌ویژه در دوره‌های رشد سریع و شرایط خاص به آهن بیشتری نیاز دارند. رژیم غذایی ناکافی، مشکلات جذب و مصرف زیاد شیر گاو از جمله عوامل خطر اصلی فقر آهن در کودکان هستند. با تأمین منابع غذایی مناسب و مشاوره با پزشک، می‌توان از بروز فقر آهن جلوگیری کرده و به رشد سالم کودکان کمک کرد.
نوزادان، نوپایان، کودکان پیش دبستانی و نوجوانان در معرض خطر فقر آهن هستند زیرا اگر رژیم غذایی آنها ناکافی باشد، نیاز آنها به آهن ممکن است برطرف نشود. ناکافی بدون رژیم غذایی باعث ایجاد فقر آهن در کودکان می شود.
اگر شما رژیم غذایی گیاهخواری را دنبال می کنید، لازم است دقت کنید تا مطمئن شوید آهن را به مقدار کافی از طریق رژیم غذایی بدست می آورید.
مکمل های آهن را از دسترس کودکان دور نگه دارید. مصرف زیاد (اوردوز) و مسمومیت با این مکمل ها می تواند در کودکان و اطفال کشنده و مرگبار باشد.
آهن یک ماده مغذی و معدنی مهم است که کارکردهای مختلف بدن از جمله انتقال اکسیژن در خون را به عهده دارد. آهن در فراهم کردن انرژی برای انجام فعالیت های زندگی روزمره ضروری است و برای رشد مغز حیاتی می باشد.
نوزادان، نوپایان، کودکان پیش دبستانی و نوجوانان بیشتر در معرض خطر کمبود آهن هستند و این عمدتا بدلیل نیاز شدید آنها به آهن در طول دوره رشد سریع است. اگر رژیم غذایی یک کودک نتواند آهن موردنیاز بدن او را به مقدار کافی تامین کند، سرانجام کودک دچار آنمی (کم خونی) ناشی از کمبود آهن می شود. بنابراین اگر تردید دارید که کودکتان ممکن است دچار فقر آهن باشد، با پزشک کودکتان مشورت کنید.
فقر آهن در کودکان چگونه است؟
علایم آنمی ناشی از فقر آهن در کودکان شامل موارد زیر است:
- مشکلات رفتاری
- عفونت های مکرر
- از دست دادن اشتها
- سستی و کرختی
- تنگی نفس
- عرق کردن زیاد
- میل به خوردن اشیای عجیب (خاک)
- عدم رشد مناسب
عوامل خطر ابتلا به فقر آهن در کودکان شامل موارد زیر است:
- بلوغ زودرس و کم بودن وزن نوزاد هنگام تولد
- تکیه کردن به شیردهی بیشتر از 6 ماه (و عدم استفاده از غذاهای جامد برای کودک)
- مصرف زیاد شیر گاو در کودکان زیر 2 سال
- استفاده کمتر از گوشت یا عدم استفاده از آن
- خوردن سبزیجات و استفاده از رژیم گیاهخواری
- رژیم غذایی ضعیف در 2 سالگی
- بیماری های گوارشی
- مسمومیت با سرب
برای مطالعه بیشتر: آنمی یا کم خونی چیست؟
آیا مصرف آهن می تواند مسمومیت ایجاد کند؟
دوز بالای آهن می تواند مسمومیت ایجاد کند. بنابراین از مصرف خودسرانه و دادن مکمل های آهن به کودکتان خودداری کنید زیرا مصرف زیاد (اوردوز) آهن حتی می تواند باعث مرگ شود.
در 6 ماه اول زندگی نوزادانی که از شیر مادر تغذیه می کنند آهنی را که لازم دارند از شیر مادر خود دریافت می کنند. اگر تغذیه با شیر مادر امکان پذیر نیست در 9 تا 12 ماه اول از شیر خشک غنی شده با آهن و بر پایه شیر گاو استفاده شود. هنگامی که نوزادان شروع به خوردن غذاهای جامد می کنند، میزان آهن مورد نیاز آنها به سن آنها بستگی دارد.
لازم است مکمل های آهن را در قوطی دربسته نگهدارید و آن را از دسترس کودکان دور کنید زیرا کودکان قرص های آهن را غالبا با آب نبات اشتباه می گیرند.
اگر نسبت به اوردوز آهن تردید دارید، فورا با پزشک یا مرکز اورژانس تماس بگیرید یا به بخش فوریت های پزشکی بیمارستان منطقه خود مراجعه کنید.
نوزادان، کودکان و نوجوانان رشد سریع و ناگهانی دارند که این نیاز آنها را به آهن افزایش می دهد.
دلایل اصلی فقر آهن در کودکان براساس گروه سنی شامل موارد زیر است:
- نوازادان زیر 6 ماه (نوزادان تازه بدنیا آمده)، منابع آهن را از طریق مادر دریافت می کنند و این بدین معناست که رژیم غذایی مادر در طول بارداری بسیار مهم است. کم بودن وزن نوزاد هنگام تولد یا نوزادانی که زودتر از موعد مقرر بدنیا آمده اند، بیشتر در معرض خطر فقر آهن هستند و به مکمل های آهن نیاز خواهند داشت (البته فقط با تجویز و نظارت پزشک). بنابراین به پزشک مراجعه کنید تا شما را در این زمینه راهنمایی کند.
- نوازدان 6 ماهه تا یک ساله. ذخایر آهن نوزاد در نیمه دوم سال اول زندگیش کمتر می شود. کمبود آهن در صورتی رخ می دهد که رژیم غذایی نوزاد حاوی غذاهای جامد غنی از آهن نباشد. در حدود 6 ماهگی، دو وعده غلات غنی شده با آهن را با شیر مادر یا شیر خشک مخلوط کنید که این غذا می تواند شروع خوبی برای تغذیه نوزاد باشد. به زودی می توان گوشت پوره شده را با دیگر غذاهای جامد تهیه کرد و به کودک داد. معرفی دیرهنگام غذاهای جامد به کودک، یکی از دلایل اصلی کمبود آهن در این گروه سنی است.
- کودکان یک تا 5 ساله. شیر مادر حاوی مقدار کمی آهن است اما شیردهی طولانی مدت می تواند منجر به کمبود آهن شود بخصوص اگر شیردهی جایگزین غذاهای جامد شود. شیرهای کم آهن مثل شیر گاو، شیر بز و شیر سویا نباید تا 12 ماهگی به کودکان داده شود. کودکانی که نوشیدن شیر را بر خوردن غذاهای جامد ترجیح می دهند، در معرض خطر کمبود آهن هستند.
- دختران نوجوان بدلیل عوامل متعدد از جمله رشد سریع و ناگهانی در دوره بلوغ، از دست دادن آهن در طول عادات ماهانه (قاعدگی) و خطر سوءتغذیه بدلیل داشتن رژیم غذایی ضعیف (به دلیل فرهنگ حاکم بر این رده سنی که تغذیه را محدود می کند) در معرض خطر کمبود آهن هستند.
- به طورکلی بیماری های گوارشی مثل بیماری سلیاک که بندرت روی می دهند، می تواند از دلایل احتمالی آنمی در کودکان باشد.
تنظیم: زهرا محبی
