کولیت زخمی ؛ علائم و رژیم غذایی مخصوص برای درمان آن

کولیت زخمی یا ورم یک بیماری مزمن است که باعث التهاب روده بزرگ و ایجاد زخم در لایه داخلی آن می‌شود. تصور می‌شود که کولیت زخمی یک بیماری خودایمنی باشد. بیماری خودایمنی به دسته ای از بیماری‌ها گفته می‌شود که بدن به اشتباه به خود حمله می‌کند. کولیت زخمی نوعی از بیماری التهابی روده (IBD) است. نوع دیگری از IBD ، بیماری کرون است که با کولیت زخمی فرق دارد. بیماری کرون می‌تواند هر بخشی از دستگاه گوارش را تحت تاثیر بگذارد، این در حالی‌است که کولیت زخمی فقط بر روده اثر می‌گذارد.
تخمین زده شده است نزدیک به 907000 آمریکایی مبتلا به کولیت زخمی وجود دارد و در این بین تعداد مردان بیشتر از زنان است. این بیماری بیشتر در افراد بین 15 تا 40 سال شناسایی شده است.

علائم کولیت زخمی چیست؟

• احساس نیاز فوری به دفع
• خستگی
• درد شکم
• اسهال
• نداشتن اشتها
• کاهش وزن
• کم خونی
• خون ریزی مقعدی

علت بروز کوایت زخمی چیست؟

علت بروز کولیت زخمی ناشناخته است اما این اعتقاد وجود دارد عوامل متعددی مثل سیستم ایمنی بیش فعال، ژنتیک و عوامل محیط دست به دست هم می‌دهند تا این بیماری بوجود آید.
سیستم ایمنی بیش فعال: این باور وجود دارد که سیستم ایمنی بدن به اشتباه با حمله به لایه داخلی روده بزرگ باعث التهاب و بروز دیگر علائم این بیماری می‌شود.
ژنتیک: کولیت زخمی می‌تواند در خانواده منتقل شود. پیوند ژنتیکی آن دقیقاً مشخص نیست اما بررسی ها نشان داده است 20 درصد از افراد مبتلا به این بیماری، یک خویشاوند نزدیک دارند که مبتلا به کولیت زخمی است.
محیط: برخی از عوامل محیطی مثل مصرف بعضی دارو های خاص (دارو های ضدالتهاب غیر استروئیدی یا NSAIDها، آنتی بیوتیک و دارو های ضدبارداری) و دنبال کردن یک رژیم غذایی پرچرب می‌تواند احتمال مبتلا شدن به کولیت زخمی را افزایش دهد.
فشار فیزیکی یا عاطفی و غذا های خاص نمی‌توانند باعث بروز این بیماری شوند، اگرچه که می‌توانند به تحریک شدن علائم این بیماری کمک کنند.

رژیم غذایی کولیت زخمی چیست؟

یک فرد مبتلا به کولیت زخمی احتیاج دارد تا برای بهتر شدن، رژیم غذایی خود را تغییر دهد. این رژیم، یک رژیم منحصر به فرد برای هر شخص است و نمیتوان یک رژیم را به همه پیشنهاد داد. بسته به نوع علائم ظاهر شده، می‌توان رژیم های زیر را پیشنهاد داد:

رژیم پرکالری: وزن بسیاری از افراد مبتلا به کولیت زخمی کاهش میابد و احتمال سوء تغذیه در آنها بالاست. یک رژیم پرکالری می‌تواند از بروز این مشکلات جلوگیری کند.
رژیم بدون لاکتوز: افراد مبتلا به کولیت زخمی ممکن است نارسایی لاکتوز نیز داشته باشند.
رژیم کم چرب: کولیت زخمی ممکن است در جذب چربی اختلال ایجاد کند و خوردن غذا های چرب ممکن است باعث تحریک شدن علائم این بیماری شود.
رژیم کم فیبر: این رژیم می‌تواند به کاهش دفعات حرکات روده ها و گرفتگی شکم کمک کند.
رژیم کم نمک: این رژیم زمانی استفاده می‌شود که بیمار تحت درمان كورتيكواستروئيد است. این رژیم به کاهش احتباس آب کمک می‌کند.
رژیم کم FODAMP: فودمپ مخفف مخمر الیگودی، مونوساکارید و پلی یول است. اینها قند هایی هستند که در کربوهیدرات های خاص و الکل های قندی یافت می‌شوند. این رژیم برای کسانی مناسب است که به فودمپ ها حساسیت دارند.
رژیم بدون گلوتن: افراد مبتلا به کولیت زخمی ممکن است به گلوتن هم حساسیت داشته باشند.

بیماران مبتلا به کولیت زخمی باید توجه ویژه ای به رژیم غذایی خود کنند چون علائمی مثل اسهال و خون‌ریزی ممکن است منجر به کم آبی، عدم تعادل الکترولیت و کمبود موادمغذی شوند. اگر علائم بیماری اجازه نمی‌دهند که به درستی غذا بخورید، ممکن است مجبور شوید مکمل غذایی مصرف کنید. با متخصص تغذیه خود مشورت کنید. بسیاری از افراد خوردن تعداد زیادی وعده کوچک را راحت تر از خوردن تعداد کمی وعده بزرگ می‌دانند. خوردن چند وعده کوچک به جذب بهتر غذا کمک می‌کند.

مواد غذایی که باید پرهیز کنید

غذاهایی که میخورید نمی‌توانند منجر به بروز کولیت زخمی شوند اما خوردن بعضی غذاها به بدتر شدن علائم این بیماری می‌شوند. شناختن این غذاها می‌تواند به کمتر شدن بروز علائم کمک کند. همه افراد مبتلا به این بیماری، ماده غذایی محرک یکسانی ندارند اما مواد غذایی محرک معمول عبارتند از:

1.  الکل می‌تواند روده را تحریک کند و باعث اسهال شود. برخی افراد بهتر می‌توانند الکل را تحمل کنند.
2. کافئین که در موادی مثل قهوه، چای، شکلات و نوشیدنی های انرژی‌زا یافت می‌شود، محرک است و می‌تواند زمان انتقال در روده بزرگ را سرعت ببخشد و مجبور شوید سریع‌تر دستشویی بروید.
3. نوشیدنی های گازدار از جمله نوشابه و آبجو حاوی کربناتی هستند که می‌توانند دستگاه گوارش را تحریک کرده و باعث نفخ شوند. بسیاری از آنها حاوی قند، کافئین یا شیرین کننده های مصنوعی هستند که می‌توانند محرک کولیت زخمی نیز باشند.
4. اگر به لاکتوز حساس هستید، نباید محصولات لبنی مصرف کنید چون منجر به بدتر شدن علائم بیماری می‌شود. البته همه افراد مبتلا به این بیماری به لاکتوز حساس نیستند.
5. لوبیا، نخودفرنگی و حبوبات خشک همگی فیبر زیادی دارند و حرکات روده، گرفتگی شکم و نفخ را افزایش می‌دهند. اگر سبزی‌خوار یا وگان هستید، می‌توانید این مواد را در مقدار کم مصرف کنید یا پوره آنها را بخورید تا ببینید علائم بیماری را بدتر می‌کنند یا نه.
6. میوه های خشک شده، انواع توت و میوه های دانه دار فیبر زیادی دارند و به بدتر شدن علائم بیماری منجر می‌شوند.
7. مواد حاوی گوگرد یا سولفات نفخ‌آور هستند. سولفات در بسیاری از مواد مثل آبجو، شراب، آبمیوه، شیر، تخم مرغ،پنیر، میوه تازه یا خشک شده، بادام، ماکارونی گندم، نان، بادام زمینی، سبزیجات، کشمش، آلو، گوشت قرمز و برخی مکمل ها یافت می‌شود.
8. مواد با مقدار فیبر بالا مثل غلات کامل باعث افزایش حرکات روده، گرفتگی شکم و نفخ می‌شوند.
9. انواع گوشت مخصوصاً گوشت های پرچرب، علائم کولیت زخمی را بدتر می‌کنند. چربی های اضافه ممکن است به طور مناسب جذب نشوند و همین باعث بدتر شدن علائم بیماری شود. گوشت قرمز مقدار زیادی سولفات دارد که منجر به ایجاد نفخ می‌شود.
10.  آجیل و کره های آن می‌تواند باعث بدتر شدن گرفتگی شکم، نفخ و اسهال شود. علائم این بیماری حتی می‌توانند با خوردن دانه های ریز میوه ها هم بدتر شود ( مثل آنهایی که در توت فرنگی یا مربا وجود دارند )
11. ذرت بو داده یکی دیگر از مواد غذایی پر فیبر و حجیم است که به طور کامل توسط روده کوچک هضم نمی‌شود و می‌تواند باعث اسهال شود و وضعیت حرکات روده را اضطراری کند.
12. الکل های قندی مثل سوربیتول و مانیتول که در شکلات، بستنی و بعضی میوه و آبمیوه ها یافت می‌شوند (مثل سیب، گلابی، هلو و آلو) منجر به بروز اسهال و نفخ در بعضی افراد می‌شود.
13. کاکائو حاوی کافئین و قند است و هر دو می‌توانند دستگاه گوارش را تحریک کرده و باعث گرفتگی و حرکات مکرر روده شوند.
14. سبزیجات، بخصوص سبزیجات خام، فیبر زیادی دارند و هضم آنها سخت است و باعث نفخ و گرفتگی شکم می‌شوند. این امر به‌ویژه در مورد سبزیجاتی مانند کلم بروکلی، کرفس، کلم، پیاز و کلم بروکسل صادق است. برای بسیاری از افراد مبتلا به کولیت زخمی هضم ذرت و قارچ هم سخت است.
15. قند تصفیه شده آب بیشتری به روده وارد می‌کند و باعث اسهال می‌شود.
16. در بسیاری از افراد غذا های تند، سس تند و فلفل باعث اسهال می‌شود و در افراد مبتلا به کولیت زخمی، خوردن این غذاها علائم بیماری را بدتر می‌کند.
17. گلوتن که در گندم، چاودار و انواع جو ها یافت می‌شود، می‌تواند علائمی شبیه به کولیت زخمی را در افرادی که به گلوتن حساسیت دارند، ایجاد کند.

کدام مواد غذایی به بهتر شدن کولیت زخمی کمک می‌کنند؟

• پرهیز از غذا هایی که گفته شد می‌تواند به کنترل علائم بیماری کمک کند. راه دیگر برای کنترل علائم بیماری خوردن غذا هایی است که می‌تواند به بهتر شدن وضعیت کمک کنند.
• ماهی سالمون و آلباکور حاوی اسید های چرب امگا3 هستند که به کاهش التهاب و بهتر شدن وضعیت بیماری کمک می‌کنند. از دیگر منابع امگا3 می‌توان به ماهی خال مخالی، شاه ماهی، ساردین، روغن بذر کتان، تخم کتان و گردو اشاره کرد. ممکن است خوردن آجیل های کامل و تخم کتان برای برخی افراد امکان پذیر نباشد.
• هنگام بروز این بیماری، بدن پروتئین زیادی از دست می‌دهد که میتوانید پروتئین از دست رفته را با خوردن گوشت و مرغ جبران کنید. افزایش مصرف پروتئین می‌تواند به جبران موادمغذی از دست رفته هم کمک کند.
• تخم مرغ از دیگر منابع خوب پروتئین است و به هنگام وخیم شدن وضعیت بیماری هم به راحتی قابل هضم است. بعضی از تخم مرغ ها با اسید های چرب امگا3 تقویت می‌شوند که می‌توانند به کاهش التهاب کمک کنند.
• پروتئین سویا می‌تواند جایگزین خوبی برای پروتئین حیوانی در رژیم های گیاه‌خواری و وگان باشد. از دیگر منابع غیر حیوانی پروتئین می‌توان به حبوبات و غلات کامل اشاره کرد.
• پروبیوتیک ها باکتری های خوبی هستند که به هضم غذا کمک می‌کنند و در ماست، کفیر، کلم ترش و میسو یافت می‌شوند. هنگام خرید، ماست هایی را انتخاب کنید که قند کمتری دارند چون قند می‌تواند علائم کولیت زخمی را تشدید کند.
• آووکادو منبع عالی پروتئین و چربی های سالم است. آووکادو کالری زیادی دارد اما 70 درصد آن از آب تشکیل شده است و همین باعث می‌شود تا به‌راحتی هضم شوند.
• دلمه سیب شیرین و مطلوب است و هنگام ملتهب شدن زخم، می‌توانید آن را مصرف کنید. البته برای بعضی افراد خوردن آن به هنگام التهاب سخت است.
• بلغور جو دوسر فوری حاوی دانه های تصفیه شده است و اغلب از جو دو سر قدیمی بهتر است چون فیبر کمتری دارد.
• کدو حلوایی می‌تواند یک انتخاب خوب به هنگام التهاب زخم باشد. کدو حلوایی فیبر، ویتامین C و بتاکاروتن زیادی دارد. هضم هر نوع از کدو حلوایی هنگامی که پخته می‌شود راحت تر است. کدو حلوایی خام وضعیت التهاب را بدتر کند.
• بعضی افراد به هنگام التهاب زخم از آب و اسموتی استفاده می‌کنند. آب هویج سرشار از ویتامین A و آنتی اکسیدان است و بسیاری از افراد مبتلا به کولیت زخمی به راحتی می‌توانند آن را هضم کنند.
  • پلانتین ها، که از انواع موز هستند، به بهتر شدن هضم کمک می‌کنند.

چگونه غذاهایی که بیماری را بدتر می‌کنند تشخیص دهیم؟

بنیان بیماری کرون و کولیت آمریکا، به بیماران مبتلا به این بیماری توصیه می‌کند تا غذا های مصرفی خود را در دفترچه یادداشت کنند. هرچیزی که میخورید یا مینوشید را به همراه احساسی که بعد از مصرف آنها دارید یادداشت کنید. یک لیست از غذا هایی که به آنها مشکوک هستید تهیه کنید و اگر فکر می‌کنید غذایی باعث بدتر شدن وضعیت شما شده، به لیست اضافه کنید. داشتن این دفترچه کمک می‌کند تا از میزان موادمغذی دریافتی خود آگاه باشید و دکتر یا متخصص تغذیه می‌تواند با استفاده از آن رژیم غذایی مناسب را برای شما تهیه کند.

چه چیز هایی علاوه بر غذا علائم بیماری را بدتر می‌کند؟

• علاوه بر غذا هایی که گفته شد، برخی عوامل محیطی هم باعث بدتر شدن علائم بیماری می‌شوند.
• دارو های ضد التهابی غیر استروئیدی یا NSAID ها مثل آسپیرین و ایپوبروفن ممکن است باعث کولیت یا بدتر شدن وضعیت آن شوند. NSAID ها احتمال رخ دادن اسهال خونی، کاهش وزن، کم خونی و درد شکم را افزایش می‌دهند.
• محل زندگی شما می‌تواند در مبتلا شدن به این بیماری تاثیر گذار باشد. کولیت زخمی بیشتر در کشور های توسعه یافته، مناطق شهری و اقلیم های شمالی مشاهده شده است. بیشترین میزان بروز کولیت زخمی در ایالات متحده، دانمارک و ایسلند گزارش شده است.
• استرس از علل بروز این بیماری نیست اما می‌تواند به بدتر شدن وضعیت علائم آن منجر شود. برای کنترل علائم می‌توانید یاد بگیرید که چطور استرس خود را کنترل کنید.
• عدم استفاده از دارو یا استفاده از دارو هایی با دوز نامناسب برای درمان کولیت، می‌تواند وضعیت بیماری را بدتر کند. برای درمان کولیت، حتی بعد از آنکه احساس بهتری هم پیدا کردید، باید به طور منظم دارو مصرف کنید. دارو ها را طبق تجویز پزشک مصرف کنید. دوز ها را کاهش یا افزایش ندهید.
• آنتی بیوتیک ها ممکن است باعث بروز اسهال در برخی افراد شود. اگر عفونت دارید، به پزشک خود مراجعه کنید تا آنتی بیوتیک مناسب شما را تجویز کند. ممکن است مجبور شوید آنتی بیوتیک را به همراه پروبیوتیک مصرف کنید تا از بروز اسهال جلوگیری کنید.

کدام یک از متخصصان مراقبت های بهداشتی رژیم کولیت تجویز می‌کنند؟

یک متخصص گوارش می‌تواند اختلالات مربوط به دستگاه گوارش، معده و روده را تشخیص دهد و رژیم غذایی برای کولیت زخمی تجویز کند. علاوه بر متخصص گوارش، متخصصان رژیم غذایی و متخصصان تغذیه که با این بیماری آشنا هستند، می‌توانند یک رژیم مناسب برای این بیماری تجویز کنند.