شیرین‌ کننده مصنوعی یا جایگزین‌ شکر، مواد شیمیایی هستند که برای ایجاد طعم شیرین به برخی مواد غذایی اضافه می‌شوند. آنها طعمی شبیه به شکر اما تا چندین هزار برابر شیرین تر دارند و میزان کالری آنها بسیار کم است. سطح زبان توسط جوانه های چشایی زیادی پوشیده شده است که حاوی چندین گیرنده چشایی هستند که طعم های مختلف را تشخیص می دهند. وقتی غذا می خورید، گیرنده های چشایی با مولکول های غذا مواجه می شوند. در صورت اتصال درست مولکول غذا به گیرنده چشایی، سیگنالی به مغز فرستاده  می شود و طعم شناسایی می شود. به عنوان مثال، مولکول قند کاملا بر روی گیرنده طعم شیرینی قرار می گیرد و به مغز اجازه می دهد طعم شیرین را تشخیص دهد. مولکول های شیرین کننده مصنوعی به گیرنده های شیرینی متصل می شوند و پیام طعم شیرین را به مغز ارسال می کنند؛ اما بدن نمی تواند آنها را به کالری تجزیه کند.

انواع شیرین کننده مصنوعی رایج

آسپارتام: 200 برابر شیرین تر از شکر است.
آسه سولفام پتاسیم: 200 برابر شیرین تر از شکر بوده و برای پخت و پز مناسب است.
سیکلامات: 50 برابر شیرین تر از شکر است، برای پخت و پز استفاده می شد. اما، از سال 1970ممنوع شده است.
نئوتام: 13000 برابر شیرین تر از شکر بوده و برای پخت و پز مناسب می باشد.
نئوهسپریدین: 340 برابر شیرین تر از شکر و برای پخت و پز، مخلوط کردن با غذاهای اسیدی مناسب است.
ساخارین: 700 برابر شیرین تر از شکر است.
سوکرالوز: 600 برابر شیرین تر از شکر است، برای پخت و پز و مخلوط کردن با غذاهای اسیدی مناسب می باشد.

اثرات شیرین کننده مصنوعی

شیرین کننده های مصنوعی در میان افرادی که در تلاش برای کاهش وزن سریع هستند محبوب هستند. اما، اثرات آنها بر اشتها و وزن در مطالعات متفاوت است.

تاثیر بر اشتها

برخی بر این باورند که شیرین کننده مصنوعی ممکن است باعث افزایش اشتها و افزایش وزن شوند. شیرین کننده های مصنوعی ممکن است نتوانند مسیر پاداش غذایی مورد نیاز برای ایجاد احساس رضایت بعد از غذا را فعال کنند. با توجه به اینکه طعم شیرینی دارند اما کالری موجود در سایر غذاهای شیرین را ندارند، تصور می شود که مغز را با احساس گرسنگی گیج می کنند. علاوه بر این، برخی از دانشمندان فکر می کنند که برای ایجاد احساس سیری، باید از مواد غذایی شیرین شده مصنوعی بیشتری در مقایسه با مواد غذایی شیرین شده با شکر استفاده شود. با این وجود، چندین مطالعه نشان داده‌اند که شرکت‌کنندگان در هنگام جایگزینی غذاها و نوشیدنی‌های شیرین شده با شیرین کننده مصنوعی، گرسنگی و مصرف کالری کمتری گزارش می‌کنند.

تاثیر بر وزن

برخی مطالعات ارتباط بین مصرف نوشیدنی‌ها با قند مصنوعی و چاقی گزارش کرده اند. اما، طبق برخی مطالعات شیرین‌کننده‌های مصنوعی ممکن است وزن بدن، توده چربی و دور کمر را کاهش دهند. این مطالعات همچنین نشان می‌دهند که جایگزینی نوشابه‌های غیرالکلی معمولی با نسخه‌های بدون قند می‌تواند شاخص توده بدنی (BMI) را تا 1.3 تا 1.7 امتیاز کاهش دهد. علاوه بر این، انتخاب مواد غذایی با قند مصنوعی به جای قند اضافه ممکن است تعداد کالری مصرفی روزانه را کاهش دهد. نوشیدنی های شیرین شده مصنوعی می توانند جایگزینی برای کسانی باشد که به طور منظم نوشابه مصرف می کنند و می خواهند مصرف قند را کاهش دهند.

دیابت

شیرین کننده های مصنوعی ممکن است برای افراد دیابتی مناسب باشند. البته نتیجه مطالعات در این زمینه متناقض است. برخی مطالعات گزارش می دهند که نوشابه رژیمی با خطر ابتلا به دیابت مرتبط است. از سوی دیگر، بسیاری از مطالعات کنترل‌شده نشان می‌دهند که شیرین‌کننده‌های مصنوعی بر قند خون یا سطح انسولین تأثیر نمی‌گذارند. با وجود اینکه مطالعات متفق القول نبوده اند، اما بیشتر مطالعات از اثرات مثبت شیرین کننده های مصنوعی حمایت می کنند. باید در نظر گرفت که شیرین کننده های مصنوعی ممکن است بسته به سن یا زمینه ژنتیکی افراد اثرات متفاوتی داشته باشند.

سندرم متابولیک

سندرم متابولیک به مجموعه ای از بیماری های پزشکی از جمله فشار خون بالا، قند خون بالا، چربی اضافی شکم و سطوح غیرطبیعی کلسترول اشاره دارد. این اختلالات خطر ابتلا به بیماری های مزمن مانند سکته مغزی، بیماری قلبی و دیابت نوع 2 را افزایش می دهند. برخی از مطالعات نشان می دهد که مصرف کنندگان نوشابه رژیمی می توانند تا 36 درصد بیشتر در معرض خطر ابتلا به سندرم متابولیک باشند. اما، مطالعات با کیفیت بالاتر گزارش می‌دهند که نوشابه رژیمی یا در این زمینه اثری ندارد و یا حتی اثر محافظتی دارد.

سلامت روده

باکتری های روده نقش مهمی در سلامت دارند و مشکلات روده با افزایش وزن، عدم کنترل قندخون، سندرم متابولیک، سیستم ایمنی ضعیف و اختلال در خواب مرتبط می باشد. ترکیب و عملکرد باکتری های روده در افراد مختلف متفاوت است. در یک مطالعه، شیرین کننده مصنوعی ساخارین، تعادل باکتری های روده را در چهار نفر از هفت شرکت کننده سالم که به مصرف آنها عادت نداشتند، مختل کرد. این چهار “پاسخ دهنده” همچنین پس از 5 روز پس از مصرف شیرین کننده مصنوعی کنترل ضعیف تر قند خون از خود نشان دادند.

سرطان

از دهه 1970، ارتباط شیرین کننده های مصنوعی و خطر ابتلا به سرطان مورد بحث است. از آن زمان تاکنون، بیش از 30 مطالعه انسانی هیچ ارتباطی بین این دو نیافته اند. در یکی از مطالعات 9000 شرکت کننده به مدت 13 سال بررسی شدند. محققان هیچ ارتباطی بین شیرین کننده های مصنوعی و خطر ابتلا به انواع مختلف سرطان نیافتند. علاوه بر این، در بررسی مطالعات منتشر شده در یک دوره 11 ساله، ارتباطی بین خطر سرطان و مصرف شیرین کننده مصنوعی یافت نشد.

سلامت دندان

حفره های دندانی که به عنوان پوسیدگی دندان نیز شناخته می شوند، زمانی ایجاد می شوند که باکتری های موجود در دهان قند را تخمیر می کنند و اسید تولید می شود که می تواند به مینای دندان آسیب برساند. برخلاف قندها، شیرین کننده های مصنوعی با باکتری های موجود در دهان واکنش نشان نمی دهند و باعث پوسیدگی دندان نمی شوند. تحقیقات همچنین نشان می دهد که سوکرالوز کمتر از شکر باعث پوسیدگی دندان می شود.

آسپارتام، سردرد، افسردگی و تشنج

برخی از شیرین کننده های مصنوعی ممکن است علائم ناخوشایندی مانند سردرد، افسردگی و تشنج ایجاد کنند. با اینکه اکثر مطالعات هیچ ارتباطی بین آسپارتام و سردرد نیافته اند، دو مطالعه توصیه می کنند که برخی افراد نسبت به دیگران حساس‌تر هستند. این تنوع فردی ممکن است در مورد اثرات آسپارتام بر افسردگی نیز اعمال شود. به عنوان مثال، افراد مبتلا به اختلالات خلقی ممکن است در پاسخ به مصرف آسپارتام دچار تشدید علائم افسردگی شوند. همچنین شیرینی مصنوعی مواد مغذی خطر تشنج بیشتر افراد را افزایش نمی دهند. اما، یک مطالعه افزایش فعالیت مغزی در کودکان مبتلا به تشنج را گزارش کرد.

ایمنی و عوارض جانبی

شیرین کننده مصنوعی برای مصرف انسان ایمن است. اما برای برخی افراد توصیه نمی شوند. به عنوان مثال، افراد مبتلا به اختلال متابولیک نادر فنیل کتونوری (PKU) نمی توانند اسید آمینه فنیل آلانین را که در آسپارتام یافت می شود، متابولیزه کنند. بنابراین، کسانی که PKU دارند باید از آسپارتام اجتناب کنند. علاوه بر این، برخی از افراد به سولفونامیدها (موجود در ساخارین) حساسیت دارند. برای آنها، ساخارین ممکن است منجر به مشکلات تنفسی، بثورات پوستی یا اسهال شود. علاوه بر این، شواهد نشان می دهد که برخی از شیرین کننده های مصنوعی مانند سوکرالوز حساسیت به انسولین را کاهش می دهند و بر باکتری های روده تأثیر می گذارند.

کلام پایانی
استفاده از شیرین کننده های مصنوعی خطرات کمی دارد و مزایایی برای کاهش وزن، کنترل قند خون و سلامت دندان دارد. این شیرین کننده ها برای کاهش میزان قند اضافه شده در رژیم غذایی مفید هستند. برخی از افراد ممکن است پس از مصرف شیرین کننده های مصنوعی اثرات منفی را تجربه کنند، اما بیشتر افراد به خوبی آنها را تحمل می کنند.

گردةآورنده: نگار رفیعی