کمبود آهن زمانی رخ می دهد که در بدن آهن کافی وجود نداشته باشد که منجر به وضعیتی به نام کمخونی می شود. بدن برای ساختن هموگلوبین به آهن نیاز دارد. اگر هموگلوبین کافی در اختیار بدن نباشد، بافت ها و ماهیچه ها اکسیژن کافی دریافت نمی کنند. اگرچه انواع مختلفی از کم خونی وجود دارد، کم خونی فقر آهن شایع ترین نوع آن در سراسر جهان است. علائم کم خونی فقر آهن بسته به شدت کم خونی، سرعت رخ دادن آن، سن و وضعیت سلامتی متفاوت است.

علائم کم خونی در بدن

در این مقاله 14 علامت کمبود آهن را بررسی می کنیم. علاوه بر این، به شما می گوییم اگر علائم کم خونی فقر آهن دارید برای رفع آن چه کنید.

1. خستگی غیرمعمول

احساس خستگی یکی از شایع ترین علائم کم خونی فقر آهن است. خستگی به این دلیل اتفاق می افتد که بدن آهن مورد نیاز برای ساخت پروتئینی به نام هموگلوبین را ندارد که به حمل اکسیژن در بدن کمک می کند. بدون هموگلوبین کافی، اکسیژن کمتری به بافت ها و ماهیچه ها می رسد و آنها را از انرژی محروم می کند.همچنین قلب باید سخت‌ تر کار کند تا خون غنی از اکسیژن بیشتری را در بدن حرکت دهد، که می‌ تواند فرد را خسته کند. از آنجایی که خستگی اغلب بخشی از یک زندگی پرمشغله و مدرن است، تشخیص کمبود آهن تنها بر اساس این علامت دشوار است. با این وجود، خستگی مرتبط با کمبود آهن ممکن است همراه با ضعف، تحریک پذیری یا مشکل در تمرکز باشد.

2. پوست رنگ پریده

رنگ پریدگی پوست و ملتحمه از دیگر علائم کم خونی فقر آهن هستند. هموگلوبین موجود در گلبول های قرمز به خون رنگ قرمز می دهد، بنابراین سطوح پایین ناشی از کمبود آهن باعث می شود خون کمتر قرمز شود. به همین دلیل است که پوست افراد مبتلا به کمبود آهن ممکن است رنگ یا گرمای خود را از دست بدهد. یک مطالعه در کودکان 6 تا 11 ساله نشان داد که رنگ پریدگی مرتبط با کمبود آهن ممکن است در سراسر بدن ظاهر شود یا به یک ناحیه مانند صورت، لثه ها، داخل لب یا پلک پایین و ناخن ها محدود شود. رنگ پریدگی یکی از اولین مواردی است که پزشکان به عنوان علائم کمبود آهن به دنبال آن هستند. با این حال، این وضعیت باید با آزمایش خون تایید شود.

3. تنگی نفس

هموگلوبین گلبول‌های قرمز خون را قادر می‌ سازد تا اکسیژن را در سراسر بدن حمل کنند. هنگامی که سطح هموگلوبین پایین است، عضلات اکسیژن کافی برای انجام فعالیت های عادی مانند راه رفتن دریافت نمی کنند. در نتیجه، با تلاش بدن برای دریافت اکسیژن بیشتر، سرعت تنفس افزایش می یابد. به همین دلیل است که تنگی نفس یک علامت رایج است. اگر هنگام انجام کارهای روزانه مانند راه رفتن، بالا رفتن از پله ها یا ورزش دچار تنگی نفس می شوید ممکن است دچار کم خونی باشید.

4. سردرد

کمبود آهن به ویژه در هنگام عادت ماهانه، ممکن است باعث سردرد شود. با وجود اینکه که ارتباط بین کمبود آهن و سردرد به دقت مشخص نیست، محققان معتقدند عوامل متعددی مانند رابطه بین تغییر عملکرد دوپامین و استروژن  ممکن است دخیل باشند. اگرچه دلایل زیادی برای سردرد وجود دارد، سردردهای مکرر ممکن است از علائم کمبود آهن باشد.

5. احساس تپش قلب

در کم خونی فقر آهن، سطوح پایین هموگلوبین پایین تر از حد نرمال است؛ به این دلیل قلب برای حمل اکسیژن باید سخت تر از حالت عادی کار کند. این کار ممکن است منجر به ضربان قلب نامنظم یا احساس تپش قلب شود. در نتیجه، کمبود آهن ممکن است خطر نارسایی قلبی و بیماری عروق کرونر قلب را افزایش دهد.

6. مو و پوست خشک و آسیب دیده

پوست و موی خشک یا آسیب دیده می تواند یکی از علائم کم خونی فقر آهن باشد. کمبود آهن باعث کاهش سطح هموگلوبین در خون می شود که ممکن است میزان اکسیژن در دسترس برای سلول هایی که باعث رشد مو می شوند را کاهش دهد و ممکن است موها خشک و ضعیف شوند. کمبود آهن همچنین با ریزش مو مرتبط است.

7. تورم و درد زبان یا دهان

برخی علائم مانند زبان متورم، ملتهب، رنگ پریده و یا زبانی که به طرز غیرعادی صاف است؛ می تواند نشان دهنده کمبود آهن باشد. کمبود آهن همچنین ممکن است علائم دیگری مانند خشکی دهان، احساس سوزش در دهان، زخم و ترک های قرمز در گوشه دهان و زخم های دهانی ایجاد کند.

8. بی قراری پا

علائم کم خونی فقر آهن با سندرم پای بیقرار مرتبط است. پای بیقرار بیماری است که در آن، میل شدید به حرکت دادن پاها در حالت استراحت وجود دارد. همچنین این بیماری ممکن است باعث احساس خارش ناخوشایند در پاها شود که این علائم معمولا شب ها بدتر می شوند و خوابیدن مشکل می شود. علل سندرم پای بیقرار اولیه به طور کامل شناخته نشده است. با این حال، نوع ثانویه ممکن است به دلیل کم خونی فقر آهن رخ دهد. افراد مبتلا به کم خونی فقر آهن 6 برابر بیشتر از جمعیت عمومی احتمال ابتلا به سندرم پای بیقرار دارند.

9. ناخن های شکننده یا قاشقی شکل

یکی از علائم کم خونی که شیوع کمتری دارد، ناخن های شکننده یا قاشقی شکل است. این وضعیت کویلونیشیا نامیده می شود. در ابتدا ناخن ها شکننده هستند و به راحتی خرد می شوند. و سپس در مراحل بعدی، ناخن‌ های قاشقی شکل ایجاد می شوند. البته این مشکل یک عارضه جانبی نادر است که تنها در 5 درصد از افراد مبتلا به کمبود آهن رخ می دهد و معمولا فقط در موارد شدید دیده می شود.

10-14. سایر علائم بالقوه کم خونی

چندین علامت دیگر نیز وجود دارد که ممکن است نشان دهنده پایین بودن سطح آهن باشد. این موارد شیوع کمتری دارند و ممکن است به علت بیماری های دیگری غیر از کمبود آهن رخ دهند.
هوس غذاهای عجیب یا مواد غیر خوراکی که پیکا نامیده می شود: معمولا شامل هوس خوردن یخ، خاک رس، خاک، گچ یا کاغذ می شود، می تواند به علت کمبود آهن رخ دهد. همچنین ممکن است پیکا در دوران بارداری بروز کند.
احساس افسردگی: کم خونی فقر آهن ممکن است با افسردگی در بزرگسالان همراه باشد. افراد باردار مبتلا به کمبود آهن نیز ممکن است در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به افسردگی باشند.
دست و پاهای سرد: کمبود آهن به معنای اکسیژن رسانی ضعیف تر به دستها و پاها است. البته برخی افراد ممکن است احساس سرمای بیشتری نسبت به سایر افراد در دست و پا داشته باشند.
عفونت های مکرر: از آنجایی که آهن برای یک سیستم ایمنی سالم مورد نیاز است، کمبود آن ممکن است خطر ابتلا به عفونت را افزایش دهد.
اشتهای کم: کمبود آهن به دلیل تغییر در هورمون گرسنگی (گرلین)، باعث کاهش اشتها می شود.

علائم کم خونی در کودکان

کمبود آهن شایع ترین کمبود تغذیه ای در کودکان و نوجوانان در سراسر جهان است. علائم کم خونی در کودکان شامل خستگی، ضعف، رنگ پریدگی، تحریک پذیری و سبکی سر است. در کم خونی مزمن، خشکی دهان، التهاب لب، ریزش مو، و گلوسیت آتروفیک شایع هستند. علائم عصبی مانند اختلال کمبود توجه بیش فعالی (ADHD) و سندرم پای بیقرار نیز مشاهده شده است.

علائم کم خونی در سالمندان

کم خونی در سالمندان شایع است. در این گروه سنی، علائم می تواند به شکل خستگی، رنگ پریدگی، تنگی نفس، درد قفسه سینه و ادم یا احتباس مایعات مشاهده شود. در مقایسه با افراد جوان تر، افراد مسن با احتمال بیشتری به کم خونی فقر آهن مبتلا می شوند. در افراد مسن احتمال بیشتری وجود دارد که از برخی داروها مانند داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی (NSAIDs)، ضد انعقادها و مهارکننده های پمپ پروتون برای مدت طولانی استفاده کنند که ممکن است باعث از دست دادن خون یا کاهش جذب آهن شود.

علل شایع کم خونی

کمبود آهن می تواند ناشی از عوامل مختلفی باشد و تقریبا در هر سنی ممکن است رخ دهد. دریافت ناکافی آهن، بیماری التهابی روده (IBD) یا بیماری سلیاک، افزایش نیاز به آهن در دوران بارداری، از دست دادن خون در دوره قاعدگی و یا خونریزی داخلی و خونریزی معده یا روده از دلایل اصلی کمخونی فقر آهن هستند.
علل رایج کم خونی شامل شرایط التهابی مانند بیماری های خود ایمنی، سرطان و بیماری مزمن کلیوی، تالاسمی، کمبود فولات یا ویتامین B12، مسمومیت سرب، اختلال مصرف الکل، بیماری کبد، کم کاری تیروئید و مصرف برخی داروها از جمله داروهای شیمی درمانی، دیابت، داروهای ضد میکروبی و همچنین دیورتیک ها است.

با مکمل های مناسب کم خونی آشنا شوید: قرص بیس گلیسینات فرکو پلاس ویواتیون

برای درمان کم خونی چه باید کرد؟

اگر احساس می کنید علائم کم خونی دارید، حتما با یک پزشک صحبت کنید و مشاوره بگیرید. اگر پزشک شما تشخیص دهد که دچار بیماری کم خونی فقر آهن هستید، جای نگرانی نیست؛ زیرا این بیماری به راحتی قابل درمان است. هدف درمان پر کردن ذخایر آهن بدن و رساندن هموگلوبین به سطح نرمال است.
یک گزینه که پزشک شما توصیه خواهد کرد، استفاده از مواد غذایی غنی از آهن است. مواد غذایی غنی از آهن شامل گوشت قرمز، مانند گوشت گاو، گوسفند و مرغ، سبزی های برگ تیره مانند اسفناج و کلم پیچ، میوه های خشک مانند کشمش و زردآلو، حبوبات، غذاهای دریایی، غذاهای غنی شده با آهن و دانه ها و آجیل هستند.
در صورت نیاز، پزشک شما می تواند برای شما مکمل های آهن تجویز کند. نباید مکمل های آهن را خودسر و بدون دستور پزشک مصرف کرد؛ زیرا ممکن است مصرف آهن از طریق رژیم غذایی برای شما کافی باشد و نیز مصرف مکمل های آهن ممکن است عوارض جانبی از جمله دل درد، یبوست یا اسهال، سوزش سردل، حالت تهوع یا استفراغ و مدفوع سیاه ایجاد کند. البته می توانید این عوارض جانبی را با مصرف انواع خاصی از مکمل ها، مانند بیس گلیسینات آهن شلاته به حداقل برسانید.
برای جذب مؤثرتر آهن باید در کنار آن از مصرف مکمل ها یا غذاهای حاوی کلسیم مانند آنتی اسیدها یا شیر خودداری کنید؛ چراکه کلسیم می تواند جذب آهن را محدود کند. برعکس، ترکیب آهن با ویتامین C می تواند جذب آهن را افزایش دهد.

کلام آخر
کم خونی فقر آهن شایع ترین نوع کم خونی در سراسر جهان است. علائم اغلب به شدت کم خونی بستگی دارد. علائم شایع شامل خستگی، رنگ پریدگی، تنگی نفس و خشکی یا آسیب مو و پوست است. اگر فکر می کنید علائم کمبود آهن دارید، با پزشک مشورت کنید و از مواد غذایی یا مکمل های حاوی آهن استفاده کنید.

گردآورنده: نگار رفیعی