در این مطلب از «مجله از شنبه» به بررسی رژیم غذایی مخصوص اسهال و غذا های مفید و مضر برای آن خواهیم پرداخت. با ما همراه باشید.
اسهال به حالتی گفته میشود مدفوع شما حداقل سه بار در روز شل و رقیق است. برای درمان این حالت ناخوشایند میتوان از مایعات و غذا های زود هضم استفاده کرد و برای مدتی استراحت کرد. در این مقاله میخواهیم ببینیم کدام مواد غذایی برای برطرف کردن اسهال مفید هستند و کدام یک به بدتر شدن آن منجر میشوند.
رژیم غذایی اسهال چه فایده هایی دارد؟
اگر اسهال و علائمی مثل حالت تهوع، گرفتگی شکم و نفخ دارید، میتوانید غذا های خود را محدود کنید و از غذا های زود هضم استفاده کنید تا دستگاه گوارش شما استراحت کند و بتوانید به حالت عادی خود بازگردید. رژیم غذایی مخصوص اسهال باعث میشود تا الکترولیت و مایعاتی که از دست داده اید، به بدن خود بازگردانید.
انتخاب های ساده غذایی میتوانند به به کاهش مواد باقیمانده در روده شما کمک کنند. این به این معنا است که حرکات روده شما کمتر خواهند شد. سرعت کمتر در انتقال مواد به کاهش اسهال کمک میکند و بدن شما میتواند خوب تغذیه کند.(در حالتی که مواد با سرعت حرکت میکنند، خارج کردن تمام موادمغذی از آنها برای بدن کاری دشوار است)
رژیم غذایی اسهال شباهت های زیادی با رژیم BRAT دارد. رژیم BRAT مناسب برای مشکلات گوارشی است و مخفف موز (Banana)، برنج (Rice)، سس سیب (Applesauce) و نان تست (Toast) میباشد. این مواد در رژیم های مخصوص اسهال هم گنجانده میشوند.
رژیم غذایی اسهال چگونه عمل میکند؟
غذا های رژیم اسهال ساده هستند. همانطور که گفته شد، شما باید به بدن خود اجازه استراحت بدهید. به این نکته توجه کنید که دنبال کردن این رژیم موقتی است و دنبال نکردن آن منجر به بدتر یا طولانی تر شدن علائم بیماری میشود. یکی از تغییراتی که باید ایجاد کنید، مقدار فیبر مصرفی روزانه شماست. این نکته را بخاطر بسپارید که با وجود اینکه در این رژیم مقدار فیبر مصرفی شما کم میشود اما همچنان بخش مهم رژیم شما محسوب میشود. بخش مهم این رژیم پیدا کردن مقدار مناسب فیبر بدون وخیم تر کردن علائم شما خواهد بود.
تا چند وقت رژیم غذایی اسهال را دنبال کنیم؟
تنها چند روز دنبال کردن این رژیم برای درمان کافی است؛ نکته مثبتی به شمار میآید چون غذا های سازگار با این رژیم انواع موادمغذی را به اندازه کافی فراهم نمیکنند که در طولانی مدت برای سلامتی مضر است.
هرگاه احساس بهتری پیدا کردید میتوانید به رژیم غذایی اصلی خود که شامل سبزیجات، میوه و غلات است بازگردید. برای بازگشت به رژیم اصلی خود به یک تا دو هفته زمان احتیاج دارید.
غذاهای مناسب و نامناسب در رژیم غذایی اسهال
غذا های سازگار:
- نان سفید یا تست
- آبگوشت
- آب نارگیل
- ماکارونی
- سیب زمینی سفید(پوست کنده شده)
- موز
- برنج سفید
- گلابی کنسرو شده
- فارینا
- سس سیب
- تخم مرغ(آبپز)
- ماست کم چرب
- سینه مرغ(بدون پوست)
- بیسکوئیت دارای سودا
- چای بدون کافئین(کم دم شده)
- بیسکوئیت نمکی
غذا های ناسازگار:
- لبنیات (به جز ماست)
- گوشت سرخ شده، چرب یا تند
- غلات کامل
- آجیل و دانه ها
- لوبیا و حبوبات
- سبزیجات خام
- ذرت
- پیاز و سیر
- چیپس سیب زمینی
- آب نبات یا آدامس
- کلم و کلم بروکلی
- میوه خشک شده
- کره گردو
- نوشیدنی گازدار
- قهوه
- مرکبات و آب میوه
- الکل
میوه: موز میوه ای نرم است و بهراحتی هضم میشود. همین باعث میشود تا انتخاب خوبی برای حل مشکل گوارشی شود. موز منبع خوبی برای پتاسیم محسوب میشود و پتاسیم الکترولیت مهمی است که به هنگام اسهال از بین میرود. همچنین موز سرشاز از فیبر محلولی به نام پکتین است. در هنگام اسهال خوردن فیبر محلول میتواند به جذب مایع در روده ها کمک کند و در عین حال از یبوست جلوگیری کند.سس سیب نسبت به سیب انتخاب بهتری است چون پوست سیب حاوی فیبر نامحلول میباشد و خوردن آن باعث وارد کردن فشار به دستگاه گوارشی بدن میشود.
سبزیجات: سبزیجات از منابع سرشار از مواد مغذی محسوب میشوند اما در صورتی که خام خورده شوند هضم آنها سخت میشود. میتوانید با پاک کردن، از بین بردن دانه ها و پختن، آنها را برای یک رژیم مخصوص اسهال مناسب کنید. پوست سیب زمینی پخته حاوی موادمغذی است اما دارای مقدار فیبر بیش از اندازه برای بدن است و ممکن است بدنتان نتواند آن را کنترل کند.از خوردن بروکلی، گل کلم، فلفل، نخود فرنگی، سبزیجات دارای برگ سبز و ذرت به علت تولید گاز معده خودداری کنید.
دانه ها: غلات داغی مثل آرد به راحتی قابل هضم هستند و سرشار از موادمغذی هستند. همچنان که حال شما رو به بهبودی است، بهتر است جو دو سر را هم به غذا های خود اضافه کنید. جو دو سر از منابع دیگر فیبر محلول بهحساب میآید. بهتر است به هنگام اسهال از اضافه کردن شکر، عسل یا لبنیات به جو دو سر خودداری کنید.نان تست تولید شده با آرد سفید و نان سفید هر دو از گزینه های خوب به هنگام اسهال محسوب میشوند اما نان سفید بهخاطر هضم راحت تری که دارد، پیشنهاد میشود.
بیسکوئیت های شور و چوب شور معمولاً با آرد سفید ساخته میشوند. همچنین آنها حاوی نمک هستند که میتوانند به بازگرداندن سدیم بدن کمک کنند. برنج سفید به راحتی هضم میشود و میتواند وضعیت اسهال شما را بهتر کند. میتوانید آن را ساده بپزید یا به همراه مرغ بخورید. همچنین میتوانید پاستا تولید شده با آرد سفید را بدون سس یا کره بخورید.
لبنیات: تا زمانی که وضعیت اسهال شما خوب نشده است، از خوردن لبنیات خودداری کنید. حتی اگر در حالت عادی هم با هضم لاکتوز مشکلی نداشته باشید، به هنگام اسهال هضم لاکتوز برای بدنتان دشوار میشود. (بعضی افراد با هضم لاکتوز مشکل دارند)
تنها محصول لبنی که میتوانید مصرف کنید، ماست کم چرب است. ماست با داشتن باکتری های فعال به بهتر شدن وضعیت اسهال کمک میکند. به هنگام انتخاب ماست، توجه کنید که مقدار شکر کمی داشته باشد و بدون افزودنی های شیرین کننده باشد چون اینها میتوانند به بدتر شدن وضعیت اسهال و تولید گاز معده منجر شوند.
پروتئین: مرغ بخارپز یکی از منابع حیوانی پروتئین محسوب میشود که به راحتی هضم میشود. همچنین میتوانید از بوقلمون، گوشت گاو و ماهی استفاده کنید.
نوشیدنی ها: مایعات و الکترولیت از دست رفته را باید با نوشیدن آب زیاد جبران کنید. میتوانید از آب نارگیل استفاده کنید. برای جبران الکترولیت میتوانید از نوشیدنی های ورزشی استفاده کنید، گرچه مقدار شکر زیادی دارند. چای و قهوه باعث تحریک روده میشوند و باید از مصرف آن خودداری کنید. در مواقع اسهال باید از نوشیدن نوشیدنی های الکلی نیز خودداری کنید.
نوشیدن نوشیدنی های گازدار مثل آب گازدار و نوشابه نیز باعث تولید گاز معده میشود، اگرچه بعضی افراد معتقدند نوشیدنی های گازدار با طعم زنجبیل به بهتر شدن وضعیت آنها کمک میکند.
سوپ مرغ میتواند به جایگزینی مایعات و سدیم از دست رفته کمک کند. میتوانید آن را بعنوان یک نوشیدنی گرم یا سوپ خانگی مصرف کنید.
نوشیدن نوشیدنی های خیلی گرم یا خیلی سرد به بدتر شدن وضعیت حرکت روده منجر شود. سعی کنید نوشیدنی ها را با دمای اتاق مصرف کنید.
دسر: از خوردن آبنبات، آدامس و نوشیدنی هایی که حاوی الکل قندی مثل سوربیتول، زایلیتول یا اریتیتول هستند پرهیز کنید چون خاصیت ضد یبوست دارند و به بدتر شدن وضعیت شما منجر میشوند.بستنی و پودینگ جزء خوراکی های نرم محسوب میشوند ولی حاوی مقدار زیادی شیر و شکر هستند و باید از خوردن آنها خودداری کنید.بستنی یخی میتواند به بهتر شدن وضعیت کمبود آب بدن کمک کند. میتوانید آن را خرید کنید یا خودتان در خانه درست کنید.
زمانبندی های پیشنهادی در رژیم غذایی اسهال
اگر به همراه اسهال، استفراغ نیز میکنید، قبل از شروع رژیم اسهال تا زمانی که بتوانید غذا بخورید صبر کنید. با نوشیدن آب و سوپ شروع کنید و ببینید چه تغییری در وضعیتتان ایجاد میشود.
بسته به علت اسهال، بهتر است چند ساعت الی یک روز کامل را فقط مایعات مصرف کنید. هرگاه احساس کردید که آماده خوردن شده اید، با غذا های مطلوب و ملایم شروع کنید و مقدار کمی غذا بخورید.
به معده خود مهلت دهید تا بین وعده های غذایی سبک و میانوعده ها استراحت کند. اگر همچنان حالت تهوع به شما دست میدهد یا به سرعت احساس سیری میکنید، سعی کنید در وقت های جداگانه بخورید و بنوشید.
اگر بعد از چند روز احساس بهتری داشتید، میتوانید به حالت عادی تغذیه خود بازگردید.
نکات آشپزی در رژیم غذایی اسهال
بعضی از غذا ها دیر هضم هستند اما گرم کردن آنها باعث تغییر در ساختار شیمیایی آنها میشود و این باعث میشود تا بدن شما راحت تر آن را هضم کند.
اگر از رژیم اسهال پیروی میکنید، یکی از ساده ترین راه ها برای راحت تر کردن هضم میوه و سبزیجات، پختن آنهاست. هویج، لوبیا سبز، چغندر، کدو سبز و کدو حلوایی را به راحتی میتوان بخار پز کرد. همچنین میتوانید آنها را بجوشانید.
میتوانید به سبزیجات پخته خود نمک اضافه کنید اما از اضافه کردن کره، کره حیوانی، خامه ترش یا سس خودداری کنید. چربی و روغن وضعیت سیستم گوارش را بدتر میکند.
اگر میخواهید گوشت بخورید، آن را ساده و بدون افزودن چیزی بخورید. هنگام پخت و پز از اضافه کردن هرگونه کره، روغن ، ادویه و چاشنی دیگری خودداری کنید(نمک مشکلی ندارد). میتوانید گوشت را بخارپز کنید، بپزید یا سرخ کنید. چرب کردن گوشت با آب مرغ میتواند آن را خوشمزه تر کند و از خشک و سفت شدن آن جلوگیری کند.
اصلاحات رژیم غذایی اسهال
اصلاحاتی که در رژیم غذایی اسهال انجام میشود برای کودکان و بزرگسالان متفاوت است. در حالت کلی کودکان احتیاج به موادمغذی متفاوتی دارند اما وقتی صحبت از اسهال است، این نکته را باید در نظر بگیریم کودکان و نوزادان زودتر از بزرگسالان آب بدن خود را از دست میدهند.
پزشکان معتقدند اگر یک کودک بتواند غذا هایی را که در رژیم غذایی اسهال معرفی شدهاند، در حالتی که اسهال ندارد هم مصرف کند و در هضم آن مشکلی نداشته باشند، در حالتی که اسهال دارد هم میتواند آن ها را بدون مشکل بخورد. به هنگام بیماری، محدود کردن انتخاب های غذایی بهتر از غذا نخوردن است. برای جلوگیری از کم شدن آب بدن، مصرف مایعات باید در اولویت باشد.
آکادمی اطفال آمریکا دیگر محدود کردن رژیم غذایی کودک به رژیم BRAT را پیشنهاد نمیکند.
اگر شما بیماری دیگری دارید که رژیم غذایی شما بر آن تاثیرگذار است(مثل دیابت)، باید توجه بیشتری به چیزی که میخورید داشته باشید. ممکن است دکتر شما مکمل های غذایی مثل گلوسرنا را برای پایدار نگه داشتن سطح قند خون شما تجویز کند.
برخی دارو ها یا مکمل ها وجود دارند که میتوانید با رژیم اسهال خود مصرف کنید. افرادی که نارسایی لاکتوز دارند آنزیم هایی مثل لاکتید را به هنگام خوردن لبنیات مصرف میکنند. اگر بهخاطر سندرم روده تحریک پذیر (IBS) بهطور مکرر دچار اسهال میشوید، ممکن است دکتر شما مکمل پروبیوتیک تجویز کند.
ملاحظات
هرگاه که میخواهید در رژیم غذایی خود تغییر ایجاد کنید، حتی اگر این تغییرات موقتی باشند، باید در نظر بگیرید که این تغییرات چگونه زندگی شما را تحت تاثیر قرار میدهند. اسهال معمولاً برای طولانی مدت دوام نمیآورد اما هنگامی که وجود دارد، میتواند برخی چالش های روزانه هم به همراه داشته باشد.
تغذیه عمومی
پیروی از یک رژیم محدود، حتی برای مدت زمان کم، شما را در خطر کمبود موادمغذی مورد نیاز بدن قرار میدهد. رژیم محدود باعث میشود تا غذا خوردن برای دریافت کالری و نوشیدن برای آبرسانی بدن، به درستی انجام نشود. رژیم غذایی اسهال فقط برای دنبال کردن بهمدت چند روز مناسب است. اگر بهخاطر وضعیت پزشکی مجبور هستید که هر از چند گاهی از رژیم غذایی اسهال استفاده کنید، این مورد را با دکتر یا متخصص تغذیه خود در میان بگذارید. برای اطمینان از تغذیه و آبرسانی صحیح، ممکن است به مکمل های غذایی یا مایعات نیاز داشته باشید.
پایدار بودن و عملی کردن رژیم غذایی اسهال
آماده کردن غذا برای رژیم اسهال زمانبر است. اگر حوصله پوست کندن و پختن میوه و سبزیجات را ندارید، میتوانید از محصولات آماده موجود در مغازه ها استفاده کنید. همچنین میتوانید از محصولات یخزده استفاده کنید که به سادگی میتوان آنها را در مایکرویو قرار داد و مصرف کرد.
از دلایل عمده مبتلا شدن به اسهال، مواد غذایی مصرفی ماست. فرقی نمیکند که مواد غذایی خود را از مغازه خریداری میکنید یا مستقیماً از کشاورز میخرید، حتی اگر آنها را در باغچه خود پرورش میدهید، مطمئن شوید تا به درستی به آنها رسیدگی میکنید. میتوانید برای کاهش خطرات احتمالی، یاد بگیرید که چطور آنها را به درستی بشورید و نگهداری کنید.
ایمنی
دنبال کردن رژیم غذایی مخصوص اسهال برای مدت زمان کم، تا زمانی که بتوانید بدن خود را خوب آبرسانی کنید و همچنین تا زمانی که پیروی از این رژیم شرایط بیماری های دیگر شما را بدتر نکند، مشکلی ندارد.
چه موقع احتیاج به دکتر دارید
اگرچه دنبال کردن این رژیم غذایی با رعایت نکات بالا خطری برای شما ندارد، اما اگر احتیاج به مراقبت پزشکی بود بهتر است به پزشک مراجعه کنید. اگر بعد از چند روز دنبال کردن این رژیم احساس خوبی نداشتید، با پزشک خود تماس بگیرید. اگر نمیتوانید مایعات به اندازه کافی مصرف کنید، تب دارید یا در مدفوع خود خون میبینید حتما به اورژانس مراجعه کنید.
اگر دیابت دارید و مکرراً اسهال میگیرید، موضوع را با پزشک یا متخصص غدد خود در میان بگذارید. بعضی افراد مبتلا به دیابت نوعی نوروپاتی گسترش میدهند که بر روده ها تاثیر میگذارد. این وضعیت که به آن آنتروپاتی دیابت میگویند، منجر به اسهال میشود.(توجه کنید که بیشتر درمان های دیابت، مثل متفورمین، اسهال را بعنوان عوارض جانبی روند درمان لیست کرده اند و در طول زمان هم افزایش میابد)
تغییر در بدن و رژیم غذایی در طول دوره بارداری میتواند به بروز اسهال منجر شود. البته اگر این وضعیت مکرر باشد و با تغییر در رژیم هم تفاوتی ایجاد نکند، با پزشک خود صحبت کنید. در دوره بارداری، ممکن است اسهال از نشانه های “بیماری صبحگاهی” نباشد و میتواند وضعیت خطرناک تری، مثل عفونت باکتریایی بوجود آمده باشد. در اواخر دوران بارداری، اسهال میتواند نشانهی درد زایمان باشد.
اگر علت بروز اسهال عفونت باکتریایی یا رشد باکتریایی روده کوچک (SIBO) باشد، احتیاج به مصرف آنتیبیوتیک دارید. متاسفانه اسهال از عوارض آنتی بیوتیک است. از دیگر عوارض اسهال میتوان به حالت تهوع، خستگی، درد شکم و نفخ اشاره کرد.
محدودیت ها
اگر به دلیل حساسیت غذایی رژیم خاصی را دنبال میکنید یا ترجیح میدهید از غذا های خاصی پرهیز کنید و همزمان میخواهید رژیم اسهال را دنبال کنید، بهتر است آن ها را در نظر بگیرید.
برای مثال، اگر معمولاً نان گندم بدون گلوتن میخرید، میتوانید از نسخه هایی استفاده کنید که مثل نان سفید نرم هستند. اگر به دنبال پاستای بدون گلوتن هستید، به مواد اولیه آن توجه کنید. بسیاری از جایگزین های ماکارونی های قدیمی از لوبیا و عدس ساخته شدهاند. اگر رژیم وگان یا سبزیخواری دنبال میکنید، بهتر است از منابع پروتئین گیاهی مثل آجیل، حبوبات و لوبیا پرهیز کنید چرا که به بدتر شدن وضعیت اسهال منجر میشود.
عوارض جانبی
اگر برای مدت طولانی غذاهای محدودی را به مقدار کم مصرف میکنید، بهتر است با علائمی که میتوانند نشان دهنده کمبود موادمغذی باشند آشنا باشید. برای مثال اگر بخاطر کمبود آهن دچار کمخونی شوید، احساس خستگی و تنگی نفس خواهید کرد. یا کمبود ویتامین C منجر به خونریزی لثه و التهاب پوست میشود.
بیشتر غذا های مورد تایید در رژیم اسهال، برای کاهش اسهال و کم شدن سرعت هضم غذا است اما همچنین میتوانند منجر به یبوست هم شوند. بهترین کاری که میتوانید انجام دهید این است که مطمئن شوید به اندازه کافی آب مینوشید. اگر وضعیت یبوست شما بهتر نمیشود، دکتر شما میتواند مکمل های فیبردار را برای شما تجویز کند تا حالتان بهتر شود.
انرژی و سلامت کلی
اسهال باعث از دست رفتن مقدار زیادی از آب بدن شما میشود و جلوگیری از آن در رژیم اسهال برای تندرستی شما مهم است. نوزادان، کودکان و افراد مسن در خطر بیشتری هستند.
مطمئن باشید آب یا نوشیدنی مورد تایید به اندازه کافی مصرف میکنید. اگر مقدار مایعات و نمک بدن شما متناسب نباشد، نه تنها احساس ناخوشایندی خواهید داشت بلکه منجر به بیماری های بدتری مثل اسهال خواهد شد.
رژیم اسهال در برابر دیگر رژیم ها
توصیه های رژیم غذایی برای بهبودی از یک دوره کوتاه اسهال با رژیم هایی که برای درمان بیماری های روده یا بهبوی از عمل جراحی انجام میشوند، همپوشانی دارد.
رژیم غذایی کم فیبر
افراد بالغی که روزانه 2000 کالری مصرف میکنند، باید حداقل 28 گرم فیبر مصرف کنند. در یک رژیم کم فیبر، مقدار فیبر مصرفی شما بین 10 تا 15 گرم در روز است.
اگر برای درمان اسهال مقدار فیبر مصرفی خود را کنترل میکنید، باید منابع فیبر خود را هم به خوبی انتخاب کنید. برای مثال آجیل کامل چربی زیادی دارد و هضم آن سخت است، اما یک قاشق کره بادام زمینی راه سریع تری برای دسترسی به کالری و پروتئین و بهطور همزمان فیبر است.
رژیم غذایی با پسماند کم
این رژیم شبیه رژیم اسهال است ولی شامل محدودیت هایی نیز میباشد. معمولاً وقتی برای انجام یک عمل مثل کولونوسکپی آماده میشوید یا در حال بهبودی از آن هستید، این رژیم پیشنهاد میشود.
یکی از نکاتی که باید در رژیم غذایی با پسماند کم در نظر بگیرید، محدود کردن مصرف لبنیات است. باید مصرف روزانه خود را به دو کاسه در روز محدود کنید. حتی با نداشتن فیبر، محصولات لبنی مثل شیر، پنیر و ماست مواد غیر قابل هضم را در روده بزرگ بهجای میگذارند.
هنگامی که از رژیم اسهال پیروی میکنید، برای پیشگیری از بدتر شدن وضعیت اسهال، از خوردن لبنیات خودداری کنید.
رژیم غذایی با FODAMP کم
FODAMP مخفف کلمه های الیگوساکاریدهای قابل تخمیر ، دی سکاریدها ، مونوساکاریدها و پلیولها است. این کربوهیدات های زنجیره ای در بسیاری از غذا ها وجود دارند اما منبع اصلی آنها لوبیا، غلات و حبوبات است. روده کوچک کربوهیدرات های زنجیره ای کوچک را به خوبی جذب نمیکند. اگر شما با هضم لاکتوز مشکل دارید، حتماً با علائم آن آشنایی دارید.
بعضی افراد غذاهای با FODAMP زیاد را عامل بدتر شدن علائم گوارشی مثل درد شکم، گاز و نفخ میدانند.
رژیم غذایی با FODAMP کم، شبیه رژیم هایی مثل BRAT و کمپسماند است که فیبر کمتری دارند اما مثل آنها محدودیت ندارد. در این رژیم غذایی غذا های با فیبر زیاد پرهیز میشوند اما اگر نارسایی لاکتوز ندارید، لازم نیست محصولات لبنی را محدود کنید.
با تغییر از رژیم غذایی اسهال به رژیم عادی خود، غذا های با FODAMP کم نظر شما را بیشتر جلب خود خواهند کرد.
سخن پایانی
شاید در ابتدا بخاطر حال بدی که دارید، نخواهید رژیم خود را محدود کنید. اگر خسته و حالت تهوع دارید، غذا حال شما را بهتر خواهد کرد. به محض اینکه احساس بهتری پیدا کردید، ممکن است بخواهید که به غذا خوردن عادی خود بازگردید. صبور باشید. قبل از اینکه به طور کامل خوب شوید، از خوردن زیاد با سرعت زیاد و افزودن ادویهجات خودداری کنید. اگرچه ممکن است با انجام آن کارها احساس بهتری پیدا کنید اما ممکن است باعث شوند اسهال یا بیماری های گوارشی دیگری سراغ شما بیایند.