آشنایی با انواع مکمل های آهن؛ کاربرد و عوارض مصرف آهن

فقر آهن یکی از شایع‌ترین انواع کم‌خونی است. آهن یک ماده‌ی معدنی بسیار مهم در بدن است که انتقال اکسیژن در بدن به وجود آن وابسته است. این ماده‌ی معدنی در بدن ما به شکل‌های مختلفی وجود دارد و در مواقعی که میزان آن به اندازه‌ی کافی نباشد، باید مکمل آهن مصرف‌کنیم. اما مکمل آهن چیست و چه زمانی باید از آن استفاده‌کنیم؟ اشکال دارویی این مکمل چیست و نحوه مصرف آن به چه صورت است؟ آیا می‌توان این دارو را بدون نسخه تهیه‌کرد؟ اگر این سوالات ذهن شما را درگیر کرده‌است، بهتر است که این مطلب را تا انتها بخوانید. همچنین می‌توانید از سرویس مشاوره دارویی مجله از شنبه کمک‌بگیرید.

برای دریافت دستور درست استفاده از این مکمل و یا دریافت آن از طریق رژیم غذایی، می‌توانید از دکتر تغذیه کمک‌بگیرید یا از مشاوره تلفنی تغذیه استفاده‌کنید.

مکمل آهن چیست؟

مکمل آهن یکی از انواع داروهای تقویتی است که آهن مورد نیاز بدن را تامین‌می‌کند. این دارو در دوزهای مختلف و اشکال دارویی متنوع در داروخانه‌ها موجود است. می‌توانید این دارو را بدون نیاز به نسخه تهیه‌کنید. همچنین مصرف این دارو برای هر گروه سنی خاص در دوز مشخصی در نظر گرفته‌شده‌است. این دارو به شکل خوراکی و تزریقی وجود دارد. در درمان کم‌خونی فقر آهن، می‌توان از این دارو استفاده‌کرد. نام‌های مختلفی که مکمل آهن را با آن می‌شناسیم، شامل موارد زیر است:

• آهن کربونیل
• فروس فومارات
• فروس سولفات
• فروس گلوکونات
• مکمل آهن فروفورت
• مکمل آهن فیفول

مکمل‌های آهن هم به صورت شربت و هم به صورت قرص، در بازار ایران موجود است.

 

نکته مهم: تفاوت مکمل‌های مختلف در میزان آهن قابل جذب توسط بدن است.

به طور مثال:

•  ۱۲٪ آهن موجود در مکمل‌های حاوی فروس گلوکونات
• ۲۰٪ از آهن موجود در مکمل‌های حاوی فروس سولفات
• ۳۳٪ آهن موجود در مکمل‌های حاوی فروس فومارات
• ۱۰۰٪ آهن موجود در مکمل‌های آهن کربونیل

توسط بدن قابل جذب است.

توجه داشته‌باشید هر چه مکمل‌ها میزان آهن جذب‌شده توسط بدن بیشتری داشته‌باشند، عوارض گوارشی آنها بیشتر است.

نحوه مصرف مکمل آهن: چطور و چه میزان آهن باید مصرف کنیم؟

در مصرف آهن باید موارد زیر را در نظر داشته‌باشید:

• پزشک معمولا با نیمی از دوز تجویز شده شروع می‌کند و به تدریج دوز را افزایش می‌دهد.
• بهترین زمان مصرف مکمل آهن کی است؟ آهن وقتی با معده خالی مصرف می‌شود به بهترین وجه جذب می‌گردد.
• برخی از افراد در هنگام مصرف آهن دچار درد شکم، حالت تهوع و اسهال می‌شوند. به این افراد توصیه می‌شود مکمل‌های آهن را همراه با مقدار کمی غذا مصرف نمایند.
• ویتامین سی باعث افزایش جذب آهن می‌شود. بنابراین توصیه می‌شود قرص‌های آهن با آب پرتقال مصرف شوند.
• اشکال مایع مکمل‌های آهن ممکن است باعث لکه‌دار شدن دندان‌ها شوند. بهتر است آهن مایع را با آب یا آبمیوه مخلوط کرده و محلول را با نی بنوشید.
• تانن موجود در چای، کافئین، پروتئین‌های سویا و فیلات موجود در غلات و حبوبات، می‌تواند جذب آهن را کاهش دهد.
• در زمان مصرف مکمل آهن، از خوردن غذاهای حاوی فیبر بالا مانند غلات سبوس‌دار و سبزیجات خام، خودداری کنید.
• شیر، کلسیم و آنتی‌اسیدها نباید همزمان با مکمل‌های آهن مصرف شود. مصرف مکمل‌های آهن باید حداقل ۲ ساعت بعد از مصرف این مواد باشد.
• آهن می‌تواند باعث یبوست شود. در این حالت پزشک ممکن است ملین تجویز کند.
• توجه داشته‌باشید که مکمل‌های آهن می‌توانند باعث تیره‌شدن رنگ مدفوع شوند.

بهترین مکمل آهن برای کودکان کدام است؟

برای کودکان بهتر است که مکمل آهن به صورت شربت و قطره تجویز شود. مخصوصا اگر این مکمل‌ها طعم‌دار شده هم باشند.

موارد مصرف: مکمل های آهن برای چه کسانی مفید هستند؟

مکمل‌های آهن به افزایش سطح آهن خون کمک کرده و از کم‌خونی ناشی از فقر آهن جلوگیری می‌کنند. این مکمل‌ها به‌ویژه در افرادی که قادر به حفظ وضعیت خوب آهن از طریق رژیم غذایی نیستند، می‌تواند مفید باشد. از جمله:

• خانم‌های باردار: مکمل آهن یکی از مکمل های ضروری بارداری است که پزشک معمولا استفاده از آن را به مادر باردار توصیه می‌کند. البته دقت داشته باشید که در این دوره حساس حتی مکمل‌ها را هم بدون مشورت پزشک مصرف نکنید.
• نوزادان و کودکان خردسال
• خانم‌هایی که دچار قاعدگی طولانی و سنگین می‌شوند
• اهداکنندگان خون به صورت مکرر
• افراد مبتلا به سرطان که شیمی‌درمانی می‌شوند.
• افراد مبتلا به اختلالات دستگاه گوارش مانند بیماری سلیاک، کولیت اولسراتیو و بیماری کرون
• افرادی که تحت عمل جراحی معده قرار گرفته‌اند
• افراد مبتلا به نارسایی قلبی
• افراد مبتلا به بیماری‌های کلیه
• مصرف برخی از داروهای کاهش‌دهنده آهن مانند داروهای کاهنده اسید معده
• افرادی که به‌طور منظم ورزش‌های سنگین انجام می‌دهند
• کسانی که رژیم گیاه‌خواری دارند
• افراد مبتلا به اختلالات خونی مانند تالاسمی، کم‌خونی داسی شکل
• اشخاص معتاد به الکل

توجه به این نکته مهم است که مصرف مکمل‌های آهن بدون تجویز پزشک و در صورت غیرضروری بودن، می‌تواند آسیب‌رسان باشد. به این علت که مقادیر زیاد آهن می‌تواند باعث مشکلات گوارشی و کاهش جذب سایر مواد مغذی در روده‌ها شود. همچنین مصرف بی‌مورد این مکمل‌ها می‌تواند باعث آسیب سلولی شود. عوارض جانبی منفی ممکن است در هر کسی رخ دهد، اما در کودکان می‌تواند کشنده باشد.

علائم سطح پایین آهن بدن

همان‌طور که گفتیم این دارو برای کسانی مفید است که آهن پایینی دارند یا در معرض کاهش سطح آهن هستند. سطح آهن پایین در برخی از افراد می‌تواند به صورت معمول وجود داشته‌باشد، ولی در صورت عدم درمان ممکن است به یک بیماری جدی تبدیل شود که تحت عنوان کم‌خونی فقر آهن (iron-deficiency anemia) شناخته‌می‌شود. این نوع از کم خونی وضعیتی است که در آن به اندازه کافی گلبول قرمز سالم وجود ندارد و خون توانایی حمل اکسیژن را از دست می‌دهد. در نتیجه ممکن است علائم زیر بروز کند:

• خستگی
• کمبود انرژی
• تنگی نفس
• مشکل در تمرکز
• دوره‌های مکرر بیماری
• احساس سرما و مشکل در تنظیم دمای بدن
• پوست رنگ‌پریده
• تپش قلب
• سردرد
• صدای زنگ یا وزوز در داخل گوش و سر
• خارش بدن
• مشکل در بلعیدن
• تغییر در طعم غذا
• ریزش مو
• اشتیاق به خوردن موادی از قبیل یخ یا خاک که به آن پیکا گفته‌می‌شود.
• زخم‌های دردناک در گوشه دهان و زبان
• ناخن‌های قاشقی شکل
• حرکت‌های غیرقابل کنترل مخصوصا در ناحیه پا (سندروم پای بی‌قرار).

اگر هر یک از علائم بالا را تجربه کرده‌اید، بهتر است با پزشک خود مشورت کنید تا در صورت صلاحدید پزشک سطح آهن خون شما چک شود.

توجه داشته‌باشید این علائم معمولا هنگامی بروز می‌کنند که سطح آهن خون به‌قدری پایین بیاید که بتوان به آن کم خونی فقر آهن اطلاق کرد. در غیر این‌صورت به خصوص در مراحل اولیه کاهش آهن خون ممکن است هیچ گونه علائمی مشاهده نشود. بنابراین چک مرتب سطح آهن می‌تواند راهی برای شناسایی و درمان سطح پایین آهن خون باشد قبل از آنکه به کم خونی تبدیل شود.

دوز مصرفی مکمل آهن

مقدار آهن روزانه توصیه‌شده بسته به سن و جنس در افراد مختلف متفاوت است:

• اطفال:

  • ۷ تا ۱۲ ماهگی: ۱۱ میلی‌گرم روزانه
  • ۱ تا ۳ سالگی: ۷ میلی‌گرم روزانه
  • ۴ تا ۸ سالگی: ۱۰ میلی‌گرم روزانه
  • ۹ تا ۱۳ سالگی: ۸ میلی‌گرم روزانه

• خانم‌ها:

  • ۱۴ تا ۱۸ سالگی: ۱۵ میلی‌گرم روزانه
  • ۱۹ تا ۵۰ سالگی: ۱۸ میلی‌گرم روزانه
  • بالای ۵۰ سال: ۸ میلی‌گرم روزانه
  • حاملگی: ۲۷ میلی‌گرم روزانه
  • شیردهی: ۱۰ میلی‌گرم روزانه

• آقایان:

  • ۱۴‌ تا ۱۸ سالگی: ۱۱ میلی‌گرم روزانه
  • بالای ۱۹ سال: ۸ میلی‌گرم روزانه

این مقدار آهن‌های روزانه را می‌توانید هم از طریق غذا و هم از طریق مکمل‌های آهن دریافت کنید. برای اطلاعات بیشتر در مورد آهن در رژیم غذایی به متخصص تغذیه مراجعه نمایید.

عوارض جانبی مکمل های آهن

همراه با اثرات مورد نیاز یک دارو ممکن است برخی از اثرات ناخواسته نیز ایجاد شود. اگر چه همه این عوارض جانبی ممکن است رخ ندهند اما در صورت بروز ممکن است نیاز به مراقبت پزشکی داشته‌باشد.

در صورت بروز هر یک از عوارض جانبی زیر در اسرع وقت با پزشک خود مشورت کنید:

• کمر درد
• گرفتگی و دردهای عضلانی
• درد قفسه سینه
• لرز
• سرگیجه
• غش کردن
• ضربان قلب بالا
• تب همراه با افزایش تعریق
• گرگرفتگی
• سردرد
• طعم فلز در دهان
• حالت تهوع و استفراغ
• بی‌حسی، درد یا گزگز دست‌ها و پاها
• قرمزی پوست
• کهیر
• تورم دهان و گلو
• تنفس آشفته
• درد شکم
• اسهال یا یبوست
• مدفوع تیره.

برخی از این عوارض جانبی نیازی به توجه پزشکی ندارد و با سازگاری بدن با دارو طی چند هفته از بین می‌رود. این مکمل می‌تواند باعث عوارض جانبی دیگری نیز شوند در صورت مشاهده هر گونه علائمی که در لیست بالا به آن اشاره نشده به پزشک خود مراجعه کنید.

موارد احتیاط و منع مصرف

مصرف بیش‌از‌حد مکمل‌های آهن می‌تواند مشکلات زیر را ایجاد کند:

علائم اولیه:

• اسهال (ممکن است حاوی خون باشد).
• تب
• حالت تهوع و استفراغ شدید (ممکن است حاوی خون باشد)
• درد تیر کشنده یا گرفتگی معده.

علائم دیررس:

• تیره‌شدن پوست و ناخن‌ها (سیانوز)
• تشنج
• پوست رنگ‌پریده و نرم
• تنفس کم‌عمق و سریع
• ضربان قلب ضعیف و سریع
• خستگی و ضعف غیرمعمول.

اگر از این نوع مکمل بیش‌از‌حد استفاده کردید و علائمی جدی مانند مشکلات تنفسی داشتید سریعا با اورژانس تماس بگیرید.

تداخلات دارویی مکمل های آهن

معمولا استفاده از مکمل‌های غذایی با داروهای زیر توصیه نمی‌شود. از شایع‌ترین این داروها می‌توان به لیست زیر اشاره‌کرد:

• اکتروتاید
• کتوکونازول
• مفنامیک اسید
• آمفتامین
• دفروکسامین
• دیگوکسین
• دیمرکاپرول
• فنی توئین.

وجود برخی مشکلات پزشکی ممکن است بر استفاده از مکمل‌های آهن تاثیر بگذارد، از جمله:

• سوء‌مصرف الکل
• انتقال خون وسیع
• عفونت‌های کلیوی
• بیماری کبدی
• پورفیریا
• آرتروز (روماتیسم مفصلی)
• آسم و آلرژی
• بیماری‌های قلبی (شکل تزریقی آهن ممکن است شرایط را بدتر کند).
• کولیت یا سایر مشکلات روده‌ای
• بیماری‌های اضافه بار آهن مانند هموکروماتوز، هموسیدروز و هموگلوبینوپتی.
• زخم معده
• انواع دیگری کم‌خونی‌ها به جز کم‌خونی فقر آهن.

برای اطلاعات بیشتر در مورد آهن در رژیم غذایی به متخصص تغذیه مراجعه نمایید.

اطلاعات دارویی و اشکال دارویی مکمل آهن (بهترین مکمل آهن)

لیستی از بهترین و معروف‌ترین انواع مکمل آهن در زیر آورده شده‌است:

• مکمل‌های آهن حاوی فروس گلوکونات:
  • آمپول خوراکی نیوهم (NEWHEM)
• مکمل‌های آهن حاوی فروس فومارات:
  • فروگلوبین ب ۱۲ (Feroglobin B۱۲)
  • آسیفر
• مکمل‌های آهن حاوی فروس سولفات:
  • فیفول (Fefol)
  • آیروویت (IroVit)
• مکمل آهن حاوی آهن کربونیل:
  • هموفر (Hemofer)
•  مکمل‌های آهن شلاته شده با آمینو اسید:
  • آیرونکس اس ار (IRONEX’SR)
  • ایزی آیرون نچرال ورلد (EASY IRON Natural World)
  • فرودین (Ferrodin)
• آهن پیروفسفات با پوشش فسفولیپیدی (لیپوزومال) و سوکروز:
  • کپتوسیدر (CAPTOSIDER)
  • سیدرال (SiderAL)

دو داروی فوق در اشکال قطره و قرص موجود است.

• آهن با پوشش پلی ساکاریدی (نشاسته):
  • فرامکس (FeraMAX)
• مکمل آهن هم:
  • گلوبیفر پلاس (GlobiFer plus)

مکمل آهن به صورت قرص، شربت و کپسول مکمل آهن دیده می‌شود. برای اطلاع از موارد مصرف، نحوه مصرف، عوارض و تداخلات دارویی این دارو بهتر است از سرویس مشاوره دارویی استفاده کنید.

ضرورت وجود آهن در بدن

آهن یک ماده مغذی است که نقش‌های مهمی در بدن شما ایفا می‌کند. مکمل آهن ماده معدنی ضروری برای زندگی است. همچنین این ماده در ساخت گلبول‌های قرمز خون که اکسیژن را حمل می‌کنند، نقش اساسی دارد. آهن را می‌توان از غذا و مکمل‌ها دریافت کرد. اگر میزان آهن بدن شما کافی نباشد ممکن است دچار کم خونی یا آنمی (کاهش سطح گلبول‌های قرمز خون) شوید‌.

مکمل‌های آهن راهی عالی برای رفع کمبود آهن بدن هستند. به‌خصوص اگر تغییرات رژیم غذایی قادر به جایگزینی آهن کافی برای بدن نباشد.

برای اطلاعات بیشتر در مورد آهن در رژیم غذایی به متخصص تغذیه مراجعه نمایید.

آیا می توان آهن را به طور طبیعی از غذاها دریافت کرد؟

برای بیشتر افراد یک رژیم غذایی مناسب آهن کافی بدن را تأمین می‌کند. به نقل از clevelandclinic، منابع غذایی طبیعی آهن شامل:

• گوشت، ماهی، مرغ
• سبزیجاتی مانند اسفناج، کلم پیچ و کلم بروکلی
• میوه‌های خشک و آجیل
• حبوبات مثل لوبیا، عدس و نخودفرنگی.

همچنین آهن به بسیاری از غذاهای غنی‌شده مانند غلات و نان‌های غنی‌شده اضافه‌می‌شود.

آهن موجود در منابع حیوانی بهتر جذب بدن می‌شود. با‌این‌حال می‌توانید با خوردن میوه یا سبزیجات سرشار از ویتامین c (مثل فلفل دلمه قرمز، کیوی و پرتقال) به بدن خود کمک‌کنید تا آهن گیاهی را جذب کنید.

نتیجه گیری و راهنمای مراجعه به دکتر

بسیاری از ما ماده‌ی معدنی آهن را می‌شناسیم و می‌دانیم که این ماده چقدر برای بدن ما ضروری است. گاهی این ماده در بدن ما کم می‌شود. کاهش آهن در بدن می‌تواند عوارض زیادی را به جای بگذارد. برای برطرف کردن این علائم باید مکمل آهن مصرف کنیم تا این کمبود جبران شود. مکمل آهن انواع مختلفی دارد. البته که می‌توان آهن را از مواد غذایی هم به دست آورد، اما مکمل سریع‌ترین و راحت‌ترین راه حل جبران کمبود آهن است.

برای آشنایی با نحوه‌ مصرف این دارو و دوز مصرفی آن می‌توانید از مشاوره دارویی ما کمک بگیرید. همچنین برای تجویز آن و آگاهی از اینکه به این مکمل نیاز دارید یا نه، می‌توانید از دکتر تغذیه کمک بگیرید.