رژیم غذایی کم پروتئین نوعی رژیم غذایی است که فشار کمتری روی کلیه ها وارد می کند. در نتیجه این نوع رژیم غذایی می تواند برای افراد مبتلا به اختلالات مرتبط با کلیه مثل بیماری های کلیوی یا فنیل کتونوری مفید باشد. وقتی پروتئین مصرف می کنیم بدن ما ترکیبی به نام اوره تولید می کند.
اگر کلیه ها عملکرد خوب و درستی نداشته باشند اوره در خون جمع و باعث احساس خستگی و بی اشتهایی می شود. با ایجاد تغییرات اساسی در برنامه غذایی تان می توانید با مصرف کمتر پروتئین جلوی بروز اتفاقات را بگیرید. در این مقاله به بررسی مزایا و معایب مرتبط با رژیم غذایی کم پروتئین می پردازیم. علاوه بر این برخی از بهترین غذاهای حاوی پروتئین کم برای جلوگیری از بروز مشکلات مرتبط با اوره در خون را در اختیار شما می گذاریم.
رژیم غذایی کم پروتئین چیست؟
متخصصان تغذیه توصیه می کنند که هر فرد سالم متوسط چیزی حدود ۱۰ درصد از کالری دریافتی روزانه را از منابع پروتئینی تامین کند. رژیم غذایی کم پروتئین شامل مصرف کمتر از این میزان پروتئین در روز است. بدن برخی افراد نمی تواند میزان بالای پروتئین را تحمل کند. اگر بدن نتواند پروتئین یا ضایعات آن را پردازش کند این مواد در خون تجمع پیدا می کنند و باعث ایجاد مشکلاتی مثل تهوع استفراغ و یا حتی آسیب مغزی می شوند.
بیشتر بدانید: چگونه رژیم غذایی 7 روزه جنرال موتورز بگیریم؟ + نمونه برنامه غذایی
رژیم های کم پروتئین برای همه افراد مناسب نیستند. این رژیم ها فقط در شرایط خاص بالینی و تحت نظارت پزشک و متخصص تغذیه موثر هستند. افرادی که دچار اختلالات کلیوی اختلال در عملکرد کبد و یا اختلالات مربوط به متابولیسم و سوخت و ساز هستند می‌توانند از این رژیم استفاده کنند.
مزایای رژیم غذایی کم پروتئین
بررسی ها نشان می دهند که پیروی از یک رژیم غذایی کم پروتئین برای افرادی که دچار مشکلات کلیوی نیستند هم می تواند مفید باشد. طبق تحقیقات انجام شده مشخص شده است که میانسالانی که از رژیم غذایی کم پروتئین پیروی می کنند با احتمال کمتری برای ابتلا به بیماری هایی مثل سرطان دیابت و بیماری‌های قلبی مواجه هستند.
علاوه بر این محققان بر این باورند که رژیم های غذایی حاوی پروتئین کم و کربوهیدرات بالا در محافظت از مغز و کاهش اختلالات شناختی موثرند. به طور کلی رژیم غذایی کم پروتئین دارای برخی فواید و مزایا می باشد که برخی از آنها عبارتند از:
کاهش فشار روی کلیه ها
رژیم های کم پروتئین به کلیه ها اجازه استراحت می دهند و مواد سمی و ناخالصی ها را از بدن بیرون می کنند. وقتی میزان پروتئین در بدن بیش از حد طبیعی باشد این میزان پروتئین اضافی توسط کبد برای تولید اوره متابولیزه می‌شود و همین مسئله فشار زیادی روی کلیه ها وارد می کند.
پس از تولید اوره کلیه ها باید زمان زیادی را صرف از بین بردن اوره از بدن بکنند. هرچه پروتئین بیشتری مصرف کنیم کلیه ها فشار بیشتری را متحمل می شوند و ممکن است خیلی زود عملکرد مناسب شان را از دست بدهند و دیگر نتوانند اوره را از بدن خارج کنند. در نتیجه این اوره در جریان خون باقی می ماند و عواقب خطرناکی برای سلامتی بدن به بار می آورد.
افزایش طول عمر
مصرف غذاهای پر پروتئین و به خصوص پروتئین های حیوانی متابولیسم پروتئین در بدن را تحت تاثیر قرار می دهند این مسئله فشار زیادی روی اندام های مختلف بدن وارد می کند. بررسی ها نشان می دهند که مصرف غذاهایی با پروتئین و اسید آمینه پایین به طور چشمگیری باعث افزایش طول عمر، سلامت سیستم سوخت و ساز بدن کاهش ابتلا به سرطان، اختلالات قلبی عروقی و دیابت می شود.
کاهش سنتز اسید اوریک
رژیم غذایی کم پروتئین در درمان نقرس ( آرتریت التهابی ناشی از سنتز اسید اوریک بیش از حد) بسیار موثر است. آزمایش های انجام شده روی موش های آزمایشگاهی نشان می دهد که پیروی از یک رژیم غذایی کم پروتئین نقش بسیار زیادی در کاهش تشکیل اسید اوریک دارد.
خطرات مرتبط با رژیم غذایی کم پروتئین
در کنار همه مزایا و فوایدی که رژیم غذایی کم پروتئین می‌تواند داشته باشد معایبی نیز وجود دارد که شامل موارد زیر می شود:
- پیرروی مداوم از یک رژیم غذایی کم پروتئین روی عملکردهای حیاتی مثل ترمیم زخم ها و یا واکنش های ایمنی تاثیر منفی می گذارد.
- رژیم غذایی کم پروتئین باعث تحلیل و از دست رفتن عضلات و ماهیچه های شما می شود.
- در نهایت اینکه این رژیم آهن،کلسیم، تیامین( ویتامین B1)، ریبوفلاوین (ویتامین B2) و نیاسین (ویتامین B3) کمی دارد. همه این موارد گفته شده برای حفظ عملکرد های حیاتی و ضروری بدن لازم هستند و کمبود آنها شما را دچار برخی مشکلات می کند.اما لازم است قبل از مصرف هر نوع مکمل غذایی حتما با پزشکتان مشورت کنید.
- رژیم غذایی کم پروتئین خطر ابتلای بدن به عفونت ها را افزایش می دهد.
- در صورت عدم کنترل قند و چربی در رژیم غذایی کم پروتئین شما در معرض ابتلا به بیماری های قلبی عروقی قرار می گیرید.
- به خاطر مصرف قند بالا در رژیم غذایی کم پروتئین دندان های شما در معرض پوسیدگی قرار می گیرند.
- رژیم غذایی کم پروتئین باعث کاهش سطح آلبومین در بدن می شود و همین مسئله منجر به ادم یا تجمع آب در اندام ها می‌گردد.
بنابراین لازم است قبل از هر اقدامی با پزشکتان درباره مزایا و خطرات احتمالی رژیم غذایی کم پروتئین صحبت کنید.
نکات و احتیاط های لازم در خصوص رژیم غذایی کم پروتئین
علاوه بر موارد گفته شده حتما باید موارد احتیاطی زیر را نیز در نظر بگیرید:
- رژیم غذایی کم پروتئین حتما باید تحت نظر پزشک متخصص تغذیه که با بیماری های کبدی و کلیوی آشنا است دنبال شود.
- این رژیم باید طوری طراحی شود که نیازهای تغذیه‌ای بیمار را برآورده سازد و بار اضافی را از روی کلیه ها بردارد.
- رژیم غذایی کم پروتئین نباید مصرف منابع غذایی سرشار از پروتئین مثل تخم مرغ گوشت و پنیر را کاملا قطع کند.
در رژیم غذایی کم پروتئین چه مقدار پروتئین باید مصرف کرد؟
به طور معمول بدن شما به چیزی حدود ۴۰ تا ۶۰ گرم پروتئین در هر روز و یا 0.8 گرم پروتئین به ازای هر کیلو از وزن بدن و بسته به میزان فعالیت نیاز دارد. به عنوان مثال اگر شما ۶۰ کیلوگرم وزن دارید و فعالیت بدنی تان بسیار کم است روزانه به ۴۸ گرم پروتئین نیاز خواهید داشت. در صورتی که قرار باشد از یک رژیم غذایی کم پروتئین پیروی کنید این میزان پروتئین برای شما چیزی حدود 0.5 تا 6/6 گرم برای هر یک کیلوگرم وزن بدن شما محاسبه می شود.
لیست غذاهای کم پروتئین
اگر قصد دارید میزان پروتئین دریافتی روزانه تان را کم کنید باید از مواد غذایی کم پروتئین استفاده کنید. منابع غذایی کم پروتئین عبارتند از :
- سبزیجات:چغندر، هویج، اسفناج، کلم، تربچه، پیازچه، جعفری و کدو تنبل
- کربوهیدرات ها: نان، ماکارونی، غلات صبحانه، شیرینی، کلوچه، کیک برنج، پاپ کورن، رشته فرنگی
- میوه ها: سیب، موز، خربزه، پاپایا، انگور، هلو، آلو، پرتقال، لیمو، گریپ فروت، میوه های خشک، آبمیوه و یا کمپوت میوه
- چربی ها: کره، مارگارین، سس مایونز، روغن نباتی، روغن زیتون و سس سالاد
- قندها: آبنبات، مارشمالو، شیرینی
- ادویه ها و چاشنی ها: سرکه، پودر سیر، سبزی های خشک و تازه و فلفل
- نوشیدنی ها: آب، چای سبز، نوشابه، نوشیدنی های غیر لبنی
علاوه بر موارد گفته شده شما می توانید از مواد غذایی حاوی پروتئین بالا به مقدار بسیار کم نیز استفاده کنید این غذاها عبارتند از:
- پروتئین های حیوانی مثل گوشت مرغ و ماهی
- لبنیات مثل شیر، پودینگ، پنیر خامه ای، خامه و ماست
مواد غذایی غیر مجاز در رژیم غذایی کم پروتئین
از خوراکی های زیر نباید استفاده کنید:
- سس تارتار
- استیک
- سس گوجه فرنگی
یک نمونه رژیم غذایی کم پروتئین
صبحانه
یک تکه نان سبوس دار یا نان تست+ نصف قاشق غذاخوری کره یا مارگارین+ یک عدد تخم مرغ+ یک فنجان چای یا قهوه+ یک فنجان شیر+ یک قاشق غذاخوری شکر در صورت دلخواه+ میوه دلخواه
میان وعده
آب نارگیل یا هر نوع میوه دلخواه یا یک فنجان نوشیدنی گرم غیر الکلی
ناهار
یک تکه نان سبوس دار+ نصف قاشق غذاخوری کره یا مارگارین+ نصف لیوان کلم بروکلی بخارپز+ ۳۰ گرم سینه بوقلمون خرد شده+ نصف فنجان دسر ژلاتینی
میان وعده
یک قاچ هندوانه
عصرانه
دو عدد زردآلو+ یک تا دو قاشق غذاخوری ژله+ چند عدد بیسکویت
شام
نصف لیوان آب گوجه فرنگی+ یک قاشق چای خوری کره یا مارگارین( اختیاری)+ یک عدد سیب زمینی پخته+ نصف لیوان اسفناج بخارپز+ یا یک عدد نان گندم سبوس دار+ ۴ عدد قارچ + نصف لیوان سبزیجات آب پز
چطور به راحتی با رژیم غذای کم پروتئین کنار بیاییم؟
ممکن است در ابتدا رژیم کم پروتئین برایتان تغییری چشمگیر به نظر برسد و یا سازگار شدن با آن چالش برانگیز باشد. اما یادگیری اینکه چطور با یک رژیم غذایی سالم و صحیح کنار بیایید به شما کمک می کند خیلی زود به این تغییرات عادت کنید. اگر به تازگی قصد دارید از رژیم کم پروتئین پیروی کنید توصیه می کنیم نکات زیر را به خاطر داشته باشید:
- از برش‌های کوچک گوشت استفاده کنید. این کار باعث می شود کم کم بتوانید پروتئین موجود در رژیم تان را کاهش بدهید.
- بیشتر از قبل از محصولات غیر لبنی استفاده کنید.
- موقع درست کردن غذا از گوشت کمتری استفاده کنید.
- لازانیای گیاهی مصرف کنید.
- هنگام تهیه ساندویچ ها از تکه های کوچک تر گوشت استفاده کنید.
بیشتر بدانید: رژیم غذایی سم زدا یا دتوکس چیست؟ + مزایا و معایب آن
بنابراین همان طور که می بینید کم کردن پروتئین در وعده های غذایی خیلی هم کار سختی نیست. علاوه بر این توصیه می‌شود برای تامین کالری مورد نیاز روزانه تان از منابع چربی مثل روغن زیتون، روغن سبوس برنج و همینطور قندها و شکرها مثل آب نبات، مربا، شیرینی و کیک ها استفاده کنید.در ادامه چند مورد از دستورهای پخت غذاهای کم پروتئین را در اختیارتان قرار می دهیم.
دستور پخت غذاهای کم پروتئین
سالاد ماهی سالمون و سبزیجات
مواد لازم
- یک چهارم پیمانه اسفناج
- یک چهارم پیمانه کلم برگ سبز
- ۳۰ گرم ماهی سالمون کبابی و خرد شده
- ۴ قاشق غذاخوری سس مایونز
- یک قاشق غذاخوری عسل
- یک قاشق غذاخوری آب لیمو ترش
- یک قاشق چای خوری دانه فلفل قرمز
- نمک به میزان کافی
طرز تهیه
تکه های ماهی سالمون و سبزیجات را در یک کاسه بریزید و با هم مخلوط کنید. بقیه مواد را در یک ظرف جداگانه دیگر با هم ترکیب کنید و بعد به ماهی و سبزیجات اضافه کنید.
تخم مرغ، آووکادو و نان تست کم پروتئین
مواد لازم
- نصف تخم مرغ آب پز
- یک تکه نان گندم کامل
- نصف آووکادو
- ۲ قاشق غذاخوری سس مایونز
- نمک و فلفل
طرز تهیه
آووکادو و تخم‌مرغ را کاملا خرد کنید و بعد با قاشق آن را روی نان بمالید. در نهایت روی موادتان را با سس مایونز بپوشانید و به مقدار دلخواه نمک و فلفل بزنید.
از رژیم غذایی کم پروتئین در چه مواردی استفاده می شود؟
معمولاً در موارد زیر پزشکان به افراد توصیه می‌کنند که از رژیم غذایی کم پروتئین پیروی کنند:
بیماری های کلیوی
افراد مبتلا به بیماری‌های کلیوی که دیالیز انجام می‌دهند می‌توانند با کم کردن مصرف پروتئین در برنامه غذایی شان فشار و استرس اضافی روی کلیه ها را کاهش بدهند و بدین ترتیب مانع از ازدیاد اوره در جریان خون بشوند. همانطور که قبلا اشاره کردیم بدن هنگام تجزیه پروتئین ترکیبی به نام اوره تولید می کند.
افرادی که مشکل کلیوی ندارند این اوره را به راحتی از طریق ادرار دفع می کنند. اما در صورتی که فرد دچار اختلالات و بیماری های کلیوی باشد اوره از بدن خارج نمی شود و با ورود به جریان خون باعث بروز علائمی مثل تهوع، خستگی و از دست رفتن اشتها می شود. بررسی های انجام شده نشان می دهند که رژیم های کم پروتئین می توانند در کند شدن پیشرفت نارسایی های کلیوی موثر باشند.
بیشتر بدانید: رژیم غذایی یک وعده ای چیست و چگونه به لاغری شما کمک می کند؟
بنیاد ملی کلیه آمریکا توصیه می‌کند که با کاهش دریافت میزان پروتئین، بیماران مبتلا به بیماری های کلیوی می توانند مدت زمان بیشتری را بدون نیاز به دیالیز زندگی کنند. علاوه بر این تحقیقات دیگری نیز نشان می دهند که رژیم غذایی کم پروتئین می تواند علائم نفروپاتی دیابتی که به آسیب کلیوی ناشی از دیابت اشاره دارد را کاهش بدهد.
فنیل کتونوری
فنیل کتونوری (PKU) نوعی اختلال نادر است که طی آن بدن آنزیم لازم برای تجزیه اسید آمینه ای به نام فنیل آلانین را تولید نمی کند و در نتیجه اختلال فنیل کتونوری ایجاد می شود. آمینو اسیدها اجزای سازنده پروتئین ها هستند. مصرف غذاهای سرشار از پروتئین در افرادی که مبتلا به چنین اختلالی هستند باعث تجمع فنیل آلانین در بدنشان می شود.
اگر بیماران مبتلا به اختلال فنیل کتونوری تحت درمان قرار نگیرند، این بیماری باعث ایجاد ناتوانی ذهنی و سایر علائم عصبی مانند بیش فعالی تشنج و عدم هماهنگی بین اندام ها در این افراد می شود. درمان اصلی اختلال فنیل کتونوری پیروی از یک رژیم غذایی مادام العمر با پروتئین بسیار پایین است. افراد مبتلا به این بیماری فقط باید حداقل میزان فنیل آلانین لازم برای بدن شان را مصرف کنند.
هموسیستینوری
هموسیستینوری نوعی اختلال ارثی است که توانایی بدن برای پردازش و تجزیه اسید آمینه دیگری به نام متیونین را با مشکل مواجه می کند. تجمع متیونین در بدن باعث بروز مشکلاتی مثل اختلالات بینایی و مشکلات مربوط به رشد استخوان ها می شود. درمان این بیماری نیز درست مثل اختلال فنیل کتونوری شامل پیروی از یک رژیم کم پروتئین است.
پرسش های متداول درباره رژیم غذایی کم پروتئین
چرا بیماران کلیوی به رژیم غذایی کم پروتئین نیاز دارند؟
رژیم های غذایی حاوی پروتئین متوسط یا بالا باعث ایجاد ضایعاتی در بدن می شوند که باید از طریق کلیه ها دفع بشوند. در بیماران مبتلا به بیماری‌های کلیوی این اتفاق نمی‌افتد و ضایعات مرتبط با هضم و تجزیه پروتئین در خون باقی می مانند و منجر به بروزعواقب خطرناکی می شوند.
آیا میتوان با پیروی از رژیم غذایی کم پروتئین وزن کم کرد؟
بله اما این مورد توصیه نمی شود چون رژیم‌های کم پروتئین باعث از دست رفتن توده عضلانی بدن می شوند. اگر قصد کاهش وزن دارید توصیه می شود از رژیم هایی که مناسب شما هستند استفاده کنید.